• polski
  • Mapa Murali 2019
  • Turystyka
  • Kulinaria
  • Kultura
  • Historia
  • Współpraca
    • Partnerzy Bloga
    • Wycieczki na Podlasie
    • Oferta dla właścicieli obiektów
  • Dokąd się wybierasz?
    • Białystok
    • Podlasie
    • Suwalszczyzna
    • Ziemia Łomżyńska
    • Białoruś i Litwa
  • Przewodnik turysty
  • Kontakt
  • Home
  • O autorce
  • Home
  • O autorce
Facebook Twitter Pinterest Linkedin Instagram
Bialystok Subiektywnie
Blog regionalno-turystyczny o Podlasiu i Podlaskiem
  • polski
  • Mapa Murali 2019
  • Turystyka
  • Kulinaria
  • Kultura
  • Historia
  • Współpraca
    • Partnerzy Bloga
    • Wycieczki na Podlasie
    • Oferta dla właścicieli obiektów
  • Dokąd się wybierasz?
    • Białystok
    • Podlasie
    • Suwalszczyzna
    • Ziemia Łomżyńska
    • Białoruś i Litwa
  • Przewodnik turysty
  • Kontakt
Strona główna » Białystok » Niepodległość Białystok odzyskał później niż reszta kraju. Dlaczego? Historia miasta 1914-1919
BiałystokHistoria

Niepodległość Białystok odzyskał później niż reszta kraju. Dlaczego? Historia miasta 1914-1919

Anna 09/11/2018 Białystok, drewniany Białystok, Historia, Jan Klemens Branicki, jewish białystok, jewish trail, mniejszości podlaskie, Podlasie, synagoga, Zwiedzanie Podlasia, Żydzi 12 komentarzy
Niepodległość Białystok 1919

Na swoją niepodległość Białystok musiał czekać o trzy miesiące dłużej niż reszta kraju. Upragniona przynależność do II Rzeczpospolitej przyszła dopiero w lutym 1919 roku. Jak wyglądało miasto u progu niepodległości? Do dziś wielu mieszkańców stolicy woj. podlaskiego nie zdaje sobie sprawy z faktu, że Białystok był wówczas miejscem wyjątkowym i osobliwym. Egzotyczne, dzikie, chaotyczne, obskurne, tajemnicze, wreszcie niebezpieczne – tak opisywali miasto przyjezdni szukający wrażeń poza głównymi, reprezentacyjnymi ulicami.  Poznajcie białostocką Atlantydę – zaginiony świat wielu religii, kultur i języków. Ostateczny kres jego istnieniu przyniosła II wojna światowa.

Białystok – życie codzienne u progu I wojny światowej

Od pięknych czasów Wersalu Północy kiedy to Białystok dzięki Branickim był znany w całej Europie (II połowa XVIII wieku) upłynęło już wiele wody w rzece Białej. Do wybuchu I wojny miasto całkowicie straciło swój pyszny, barokowy anturaż za to … stało się domem dla tysięcy przyjezdnych z całego Cesarstwa Rosyjskiego. Co ich tu przyciągało? Przede wszystkim praca, możliwości handlowe, względna tolerancja religijna. Od połowy XIX wieku Białystok skokowo ewoluował zamieniając się z boskiego Wersalu w … brudny, przemysłowy Manchester (oczywiście północy). W 1895 roku istniały tu już 230 fabryki, które zatrudniały w sumie 4675 robotników. W bliskiej okolicy miasta funkcjonowało kolejnych… 79 fabryk, co daje nam 309 zakładów zatrudniających 8478 robotników –  obroty tej industrialnej machiny to miliony rubli! Obok przemysłu kwitnie więc handel i rzemiosło – wiadomo, każdy musi się ubrać i coś jeść, z resztą rozrywki też są ludziom potrzebne 😉 Trudno się więc dziwić, że okoliczne cegielnie nie nadążały z produkcją. Do miasta masowo napływała ludność, głównie żydowska – każdy zaś potrzebował do życia swojego kąta. W latach 1897-1901 w Białymstoku rokrocznie wyrasta kilkaset domów o trzech-czterech kondygnacjach. Krajobraz się zmienia – niestety zabudowa Białegostoku jest chaotyczna i nieokiełznana…

Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie

Rzecz o budowaniu infrastruktury czyli rynsztoki nasze codzienne

Tak więc pod koniec XIX wieku mieliśmy w Białymstoku niebywały wręcz bum demograficzny. W 1897 roku miasto zamieszkiwało nieco ponad 66 tysięcy ludzi, 17 lat później: w 1914 roku liczba ta grubo przekroczyła 97 tysięcy (z czego 66% Żydów). Któż by przypuszczał, że dni tego przemysłowego, pulsującego tygla są już policzone? Jednak zanim w 1915 roku doszło do katastrofy przemysłu i tragicznego bieżeństwa (co to jest bieżeństwo – pisałam TUTAJ)  udało się w Białymstoku z niemałym trudem :

  • uruchomić telefony (1891)
  • wybudować wodociąg (1892)
  • uruchomić tramwaje konne (1895)
  • oddać do użytku park miejski (ok. 1897)
  • uruchomić oświetlenie gazowe ulic (ok. 1900)
  • otworzyć elektrownię miejską (1909)
  • otworzyć higieniczną rzeźnię miejską (1914)
Niepodległość Białystok 1919
Park miejski. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
Konka czyli tramwaj konny. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
Rzeka Biała w parku fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
Konka. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Fontanna czyli … wodociąg. Źródło: http://bialystok.miejscazhistoria.pl/historia-rynku/

Ten optymistyczny opis może w czytelniku wytworzyć błędne wrażenie, że niepodległość Białystok przywitał jako miasto parków, czystej wody i zasobnych ludzi. Nic bardziej mylnego. Obok zadbanych kwartałów i pięknych, brukowanych ulic (np. dzisiejsze ulice: Warszawska, Lipowa, Sienkiewicza) istniały bezkresne obszary biedy (żydowska dzielnica biedy – Chanajki), epidemie i dojmujący smród nieustannie zanieczyszczanej fabrycznymi ściekami, rzeki Białej. Białystok doczekał się początków budowy kanalizacji dopiero w 1927 roku! A jakże mozolnie ta sprawa szła niech świadczy fakt, że inwestycja nie była ukończona nawet dziesięć lat później: w 1937 roku.

Niepodległość Białystok 1919
Smrodliwa Białka przepływała tuż obok domów. ul. Nadrzeczna – dziś Aleja Piłsudskiego. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
ul. Zamenhofa – bruk pozostawia wiele do życzenia. fot. NAC                            

Synagogi w BiałymstokuChanajki. fot. Narodowe Archiwum Cyfrowe

Nora Ney
Przedwojenny Białystok. fot. NAC
Chanajki. fot. NAC

O miejskich niedostatkach donosi Gazeta Białostocka z 16 grudnia 1912 roku…

Ważną sprawą jest kwestia kanalizacji. To wieczne błoto,ten nieustanny zaduch, w jakich większość część życia spędza mieszkaniec Białegostoku, to nie tylko jest wstrętne, ale do wysokiego stopnia wzmaga schorzenia i śmiertelność ludzi (…) Obecnie w Białymstoku umiera w skutek braku kanalizacji i rozpowszechnienia sieci wodociągowej co rok blisko o 830 osób więcej niż powinno (…) O naszych fatalnych brukach białostockich tyle się już mówiło, tyle pisało, że aż wstyd doprawdy. Dziury i wyboje na każdym kroku; boczne ulice zupełnie nie zabrukowane i w obecnym czasie roztopów do niektórych części miasta zupełnie dojechać nie można. Poważny obywatel skacze jak wróbel z kamyka na kamyk, aby skomunikować się ze swym znajomym zamieszkałym w którymś z odległych kątów. (…) O brakach oświetlenia miejskiego nie chcę mówić”.

Trzy miesiące później ta sama Gazeta Białostocka utyskuje:

„…świnie spacerują po ulicach Białegostoku całemi tabunami, często ryją ulice, zwłaszcza niebrukowane (…). Przejście przez ulice naszego miasta podczas deszczu jest torturą, gdyż co chwilę na głowę leją się z rynien deszczowych, sięgających 1-go piętra, całe strugi wody.”

Niepodległość Białystok 1919
Brukowane ulice rok 1915. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
Brukowane ulice rok 1915. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie

Białystok się bawi i … modli

Z jednej strony bród, smród i ubóstwo, z drugiej wielki, przemysłowy biznes a gdzieś po środku… Białystok cieszył się życiem! Powstawały i znikały z krajobrazu miasta: kina, teatry, kawiarnie i restauracje. Legendarne biby miały miejsce w dwóch parkowych pawilonach: Raju i Rozkoszy. Domniema się, że to popularność owych przybytków zdeterminowała wybudowanie legendarnego Hotelu Ritz w tej właśnie lokalizacji! Do Ritza przybywali m.in. rosyjscy oficjele a po sąsiedzku znajdował się drewniany pawilon Raj gdzie organizowano prestiżowe wystawy i koncerty. W niedalekiej „Rozkoszy” też się działo… na łamach Kuriera Porannego czytamy:

Niepodległość Białystok 1919
Hotel Ritz – po sąsiedzku do Raju 😉 fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie

„Ogród, czyli popularną Rozkosz urządzono kilka lat przed I wojną światową. Zbudowano teatr letni. Pozostałą część Lasu Zwierzynieckiego pozostawiono w dzikim stanie. Oprócz teatru i sceny na wolnym powietrzu znajdowały się tu restauracje, altanki, odkryta weranda. Tak zorganizowano rekreacyjne miejsce. W Rozkoszy – jak sama nazwa wskazuje – było przyjemnie i uroczo. Urządzano tam pikniki, majówki. -Miała Rozkosz oprócz malowniczego położenia inną jeszcze atrakcję. W teatrze letnim występowała Katia Masłowa – mistrzyni rosyjskiego romansu. Kiedy pojawiała się na scenie śpiewając o porzuconych kochankach, urzeczona widownia milkła jak zaklęta.”

Niepodległość Białystok 1919
Rozkosz. Pawilony rekreacyjne w Parku Zwierzynieckim. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
Pawilon Raj. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie

Sacrum i profanum w „carskim” Białymstoku tworzyły światy równoległe. Tuż obok rozpustnych pawilonów parkowych, Hotelu Ritz i wszelkich innych niekoszernych przybytków, trzy dominujące religie zbudowały swoje wielkie świątynie jeszcze przed 1915 rokiem. Wielka synagoga, Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny oraz prawosławny Sobór Zmartwychwstania Pańskiego (nigdy nie ukończony) dominowały w krajobrazie miasta.

Wielka synagoga fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie

Koniec nastąpił w sierpniu 1915 roku…

Dobra passa Białegostoku została przerwana dość niespodziewanie i definitywnie. Od wiosny 1915 roku Niemcy nieubłaganie pokonywali armię rosyjską. Zbliżający się front powodował chaos. Na miasto spadły bomby. Władza carska zarządziła „ewakuację” w głąb Rosji: przymusowo swoje domy musiały opuścić setki tysięcy ludzi (Bieżeństwo). Latem 1915 roku tereny Podlasia doszczętnie się wyludniły. Równolegle trwały wysiłki, których celem było gospodarcze opustoszenie terenów: wojska niemieckie miały tu zastać pustynię… Białostockie fabryki zostały „ewakuowane” w głąb Rosji w większości już na zawsze. Rosjanie zgodnie z rozkazami niszczyli wszelkie obiekty strategiczne. W Białymstoku spalono dwa młyny, wysadzono 5 mostów, wiadukty i tory. 13 sierpnia 1915 roku po 108 latach bytności carskie wojsko na zawsze już opuściło Białystok. Do miasta weszli Niemcy…z resztą autorzy 99% zdjęć do tego tekstu…

Niepodległość Białystok 1919
Wysadzony wiadukt ew Białymstoku. Jego resztki wciąż istnieją! fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie

Niepodległość Białystok odzyskał później niż reszta kraju, dlaczego?

Pora wreszcie odpowiedzieć na pytanie, dlaczego swoją niepodległość Białystok odzyskał tak późno? Dopiero 19 lutego 1919 roku czyli ponad 3 miesiące później niż reszta kraju. To bardzo proste… Kolej (otwarta w 1862 roku) dzięki której miasto tak prężnie się rozwinęło i tym razem odegrała rolę kluczową! Nasz region w 1919 roku stanowił swoisty bufor pomiędzy powstającą Polską a … ogarniętą rewolucją Rosją. Jednakowoż po klęsce Niemiec na terenie Rosji pozostawało ponad pół miliona niemieckich żołnierzy!  Soldateska nie była pokojowo nastawiona a musiała jakoś wrócić do ojczyzny. W literaturze czytamy o demoralizacji i nastrojach rewolty…  Piłsudski wiedział, że armia niemiecka może zalać młodziutką II Rzeczpospolitą. Białostocki węzeł kolejowy miał ją przed tym uchronić. Marek Kietliński wyjaśnia:

Dowództwo niemieckie chciało za wszelką cenę utrzymać linie kolejowe, aby ta armia mogła wrócić do Niemiec, a były tylko dwie drogi: przez Białystok i Grajewo do Prus Wschodnich bądź przez Warszawę do Berlina. Józef Piłsudski słusznie wybrał, aby armia niemiecka ominęła centrum kraju, a była wycofywana drogą przez Białystok. W związku z tym trzeba było Białystok pozostawić w rękach niemieckich. 5 lutego 1919 roku podpisano kolejne porozumienie polsko-niemieckie, żeby tam, skąd wycofywały się wojska niemieckie, mogły wkraczać wojska polskie, bo w Rosji była już rewolucja i obawiano się zajęcia kolejnych miast przez wojska sowieckie. Piłsudski chciał w ten sposób zabezpieczyć interesy Polski. ( https://dzieje.pl/aktualnosci/historyk-bialystok-odzyskal-niepodleglosc-kilka-miesiecy-pozniej-niz-reszta-kraju )

Innymi słowy Białystok obronił rodzącą się II Rzeczpospolitą przed zalewem kilkusettysięcznej armii niemieckiej. Uwierzcie, że życie w mieście po którym włóczyły się gromady żołnierzy do łatwych nie należało… Żołdactwo pozbawione dowództwa panoszyło się, warcholąc i strzelając dla zabawy. Kiedy wreszcie Niemcy definitywnie opuścili miasto na ulicach wiwatowano na cześć Polski i polskiej armii.

Niepodległość Białystok odzyskał później niż reszta kraju – źródła i zdjęcia

  • wszystkie zdjęcia do tego artykułu są opisane: pochodzą z zasobów Podlaskiego Muzeum Cyfrowego lub Narodowego Archiwum Cyfrowego
  • pisząc powyższy tekst oparłam się na następujących książkach:
  1. Białystok Mayn Heym, pod red. Daniela Boćkowskiego, Białystok 2015
  2. Fotografowie białostoccy 1861-1915, Wiesław Wróbel, Białystok 2016
  3. Historia Białegostoku, pod red. Czesława Dobrońskiego, Białystok 2012
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
Park miejski. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
Konka czyli tramwaj konny. fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie
Niepodległość Białystok 1919
fot. Cyfrowe Muzeum Podlaskie

 

 

Poprzedni artykuł Atrakcje Łomży i okolic. Zaskakująca Ziemia Łomżyńska. 5 miejsc wartych odwiedzenia
Następny Artykuł Augustów.10 atrakcji na weekend i nie tylko. Co zwiedzić, zrobić i zjeść?

O Autorce

Anna

Anna jest przewodnikiem turystycznym PTTK i serdecznie zaprasza na Podlasie. Blog led by licensed tour guide. Leisure, Travel & Tourism in Podlasie.

Przeczytaj również

  • Spacer po Białymstoku śladami Ludwika Zamenhofa. Szlaki turystyczne część 1.

    20/12/2022
  • Na ratunek starym domom

    Na ratunek starym domom. Ostatnia szansa na zachowanie okruchów dawnego Białegostoku?

    25/11/2022
  • Wojszki

    Wojszki. Podlaska wieś zachwycająca zdobnictwem. Historia, galeria

    21/10/2022

12 komentarzy

  1. BasiaM Odpowiedz
    09/11/2018 at 23:03

    Jak zwykle Twój artykuł przeczytałam z przyjemnością.
    Zaskoczona jestem planową polityką demograficzną (tak to chyba można określić) jaka panowała w 1912 roku. Prasa donosiła „Obecnie w Białymstoku umiera (…) 830 więcej osób niż powinno.” Czy wiadomo, ile powinno??!! 😉

    • Anna Odpowiedz
      14/11/2018 at 13:54

      Myślę, że tu chodzi o średnią – że w podobnych wielkościowo miastach umierało rocznie mniej ludzi i tak to niefortunne zdanie wyszło 🙂

  2. Monika Odpowiedz
    10/11/2018 at 08:51

    Bardzo ciekawy artykuł. Cieszę się, że przytacza Pani na łamach bloga historię miasta często mało znaną mieszkańcom.

    Zdjęcia w większości mi nie znane, obraz Białegostoku chwilami zaskakuje bardzo pozytywnie (bo o ile obrazy biedy są raczej powszechne, to np. pawilonów nie znałam)

    • Anna Odpowiedz
      14/11/2018 at 13:55

      Miło mi bardzo pani Moniko 🙂 Pawilony i synagogi zostały całkiem zapomniane – a szkoda. Pozdrawiam serdecznie.

    • Tomasz Odpowiedz
      15/02/2020 at 18:03

      Nie powinno wcale…

  3. Bogdan Odpowiedz
    10/11/2018 at 23:36

    Dziękuję za ciekawy rys historyczny i niesamowite zdjęcia. Opowiadała mi babcia , że wiele radości sprawiało
    jej oczekiwanie jak to nagle wszystkie latarnie na ul. Warszawskiej potrafiły się jednocześnie zaświecić.
    Pozdrawiam

    • Anna Odpowiedz
      14/11/2018 at 13:55

      Z przyjemnością – pozdrawiam.

  4. Daniel Odpowiedz
    15/11/2018 at 17:45

    Widzę, że na tej stronie niewygodnej prawdy historycznej się nie publikuje. Słowo rusyfikacja w kontekście odzyskania niepodległości jest niestosowne. Tak tworzy się historię na nowo 🙁 , brawo Pani Anno…

    • Anna Odpowiedz
      24/01/2019 at 00:40

      Panie Danielu proszę rozwinąć skrzydła! Gdzie można przeczytać pana tekst na ten temat? Białystok był germanizowany, rusyfikowany i tłamszony jak cała nasza ojczyzna. Tematem tego artykułu jest jednak to jak wyglądało miasto u progu odzyskania niepodległości.

  5. Paula Odpowiedz
    09/11/2019 at 00:18

    Cudowny artykuł ?? Dowiedziałam się wielu ciekawych rzeczy których nie wiedziałam o Białymstoku. Bardzo dziękuję.

    • Anna Odpowiedz
      10/11/2019 at 23:13

      Miło mi bardzo 🙂

  6. Dariusz Odpowiedz
    08/07/2021 at 21:17

    wydaje mi się, że wiele z reszty kraju dochodziła w skład RP o wiele później niż Białystok.

Zostaw komentarz

Anuluj pisanie odpowiedzi

Szukaj

O mnie – Kontakt

Mam na imię Anna. Jestem przewodnikiem turystycznym i historykiem. Chciałabyś/chciałbyś przyjechać na Podlasie? Potrzebujesz planu działania i podpowiedzi, co robić w województwie podlaskim? Skontaktuj się ze mną telefonicznie: 0048 504 868 400 lub mailowo: ania@bialystoksubiektywnie.com

Najpopularniejsze posty

  • Źródełka słynące cudami na Podlasiu
    Źródełka słynące cudami czyli 10 niezwykłych miejsc. Część 1. Epidemie na Podlasiu
  • Getto w Białymstoku
    Getto. Część 1. Losy białostockich Żydów od września 1939 do „akcji lutowej”
  • Śledzik białostocki
    Śledzik białostocki. Co to znaczy śledzikować? Trzy klasyczne przepisy na śledzia po białostocku
  • Ziołowy Zakątek
    Ziołowy Zakątek w Korycinach. Bogactwo Podlasia w pigułce. Galeria Krzysztofa Kadziewicza
  • Monaster w Supraślu
    Monaster w Supraślu. Dzieje klasztoru oraz przewodnik po prawosławnym Supraślu. Część 1
  • Święte źródła na Podlasiu
    Święte źródła na Podlasiu i w podlaskim. Miejsca mocy. Część 2
  • mrowisko przepis
    Mrowisko. Przepis na litewskie ciasto szturmem zdobywające Podlasie. Kuchnia podlaska

Polub nas na Facebooku

Social Media

Kooperacja – media

Narodowy Portal Turystyczny

Weranda Weekend

Przedsiębiorcze Podlasie

Szlaki w Polsce

Polska Nieodkryta

Polskie Radio Białystok

Obcasy Podlasia

Rzeczpospolita

Serwis Turystyczny Radia Białystok

Kurier Poranny

Zielona Linia

Telewizja Białystok

Dwójka. Polskie Radio

Munchies – Vice.com

Na Temat

Polen Journal.de

PolskieRadio.pl

Gazeta Wyborcza

Najnowsze wpisy

  • Spacer po Białymstoku śladami Ludwika Zamenhofa. Szlaki turystyczne część 1.
  • Na ratunek starym domom
    Na ratunek starym domom. Ostatnia szansa na zachowanie okruchów dawnego Białegostoku?
  • Wojszki
    Wojszki. Podlaska wieś zachwycająca zdobnictwem. Historia, galeria
  • Zwiedzanie Supraśla
    Zwiedzanie Supraśla. Prawosławie w podlaskim miasteczku. Część 2
  • Zygmunt August na Podlasiu
    Zygmunt August na Podlasiu. Śladami ostatniego Jagiellona w 450-lecie jego śmierci

Tagi

agroturystyka architektura atrakcja turystyczna atrakcje dla dzieci Atrakcje Podlasia Atrakcje Suwalszczyzny autochtoniczna ludność Białorusini na Podlasiu Białystok Cerkiew drewniany Białystok filmowe Podlasie Gwara podlaska Historia jewish białystok jewish trail kościół katolicki na Podlasiu Kraina Otwartych Okiennic kuchnia lokalna kuchnia podlaska Magia Podlasia mniejszości podlaskie Nadbużańskie Podlasie Narew Pałac Branickich Podlasie podlaskie Prawosławie Puszcza Knyszyńska recenzja restauracja slow food Supraśl Suwalszczyzna synagoga Szlak Dziedzictwa Żydowskiego szlak murali szlak tatarski sztuka Tatarzy Tykocin województwo podlaskie zabytek Zwiedzanie Podlasia Żydzi

Newsletter

Archiwum

LINKI

Długoterminowa pogoda

Rękodzieło artystyczne z Podlasia

Pasieka Ulikowo/Blog o pszczołach

Facebook Twitter Pinterest Linkedin

Meta

  • Zaloguj się
  • Kanał wpisów
  • Kanał komentarzy
  • WordPress.org
© Copyright 2014. Theme by BloomPixel.
  • polski