• polski
  • Kontakt
  • Mapa Murali 2025
  • Turystyka
  • Kulinaria
  • Kultura
  • Historia
  • Współpraca
    • Partnerzy Bloga
    • Wycieczki na Podlasie
    • Oferta dla właścicieli obiektów
  • Dokąd się wybierasz?
    • Białystok
    • Podlasie
    • Suwalszczyzna
    • Ziemia Łomżyńska
    • Białoruś i Litwa
  • Przewodnik turysty
  • Home
  • O autorce
  • Home
  • O autorce
Facebook Twitter Pinterest Linkedin Instagram
Bialystok Subiektywnie
Blog regionalno-turystyczny o Podlasiu i Podlaskiem
  • polski
  • Kontakt
  • Mapa Murali 2025
  • Turystyka
  • Kulinaria
  • Kultura
  • Historia
  • Współpraca
    • Partnerzy Bloga
    • Wycieczki na Podlasie
    • Oferta dla właścicieli obiektów
  • Dokąd się wybierasz?
    • Białystok
    • Podlasie
    • Suwalszczyzna
    • Ziemia Łomżyńska
    • Białoruś i Litwa
  • Przewodnik turysty
Strona główna » Białystok » Meczet w Białymstoku. Tatarzy na Podlasiu w XX i XXI wieku
BiałystokHistoriaPodlasie

Meczet w Białymstoku. Tatarzy na Podlasiu w XX i XXI wieku

Anna 20/03/2022 architektura, atrakcja turystyczna, Atrakcje Podlasia, Białystok, drewniany Białystok, Historia, mniejszości podlaskie, Podlasie, szlak tatarski, Tatarzy, województwo podlaskie, Zwiedzanie Podlasia 5 komentarzy
Meczet w Białymstoku

Meczet w Białymstoku oficjalnie otwarto 12 lutego 2021 roku. Co prawda w pandemicznych warunkach ale nastąpiło obowiązkowe przecięcie wstęgi zaś uroczystość uświetnili emisariusze ważnych urzędów oraz niektórych związków religijnych. Ufam, że brak przedstawicieli tak wielu środowisk (także tatarskich) tworzących wielokulturową mozaikę Podlasia spowodowany został jedynie przez ograniczenia pandemiczne.

Białystok tyglem religijnym?

Kiedy pędzimy z turystami w stronę Białowieży, Sokółki czy Supraśla dużo opowiadam też o moim mieście, o Białymstoku. Historia się snuje ale mam wrażenie, że trochę jak nierealna baśń:

"Moi sąsiedzi z dzielnicy chodzą do kościoła, cerkwi i meczetu. Mam też znajomych baptystów, zielonoświątkowców, ewangelików. Przed wojną w centrum Białegostoku dominowali Żydzi. Takie jest to nasze miasto - tygiel. Dla białostoczan to normalka"

Wysiadamy przed meczetem w Kruszynianach i 90% wycieczkowiczów nie wierzy, że naprawdę teraz trzeba zdjąć buty! W Supraślu ludzie nie chcą uwierzyć, że miasteczko właściwie zbudowali Niemcy. "Tutaj? Na wschodzie?" Cerkwie budzą zachwyt ale ich ilość zdziwienie (naprawdę aż tylu tu prawosławnych?). Podlaski miks religijny dawniej rozsypany w terenie dziś znajduje swoje odbicie przede wszystkim w Białymstoku. Po wojnie miejsce po wymordowanych Żydach niedługo pozostawało puste. Władze na gruzach przedwojennego Białegostoku rozpoczęły budowę nowych osiedli, ogromnych fabryk, uczelni. Wkrótce zaczęła się masowa migracja z okolicznych, przepełnionych wsi do miasta. Za pracą i lepszym życiem do Białegostoku sprowadzali się wszyscy - katolicy, prawosławni, Tatarzy. Przybyli też tatarscy repatrianci z Białorusi i Litwy. Choć dziś Mekką i Medyną polskich Tatarów nazywamy oddalone o kilkadziesiąt kilometrów Bohoniki i Kruszyniany - największe skupisko tej mniejszości (około 800 osób) żyje w Białymstoku.

BIAŁYSTOK, POLAND — MARCH 13, 2016: People eat pasteries from a Tatar market booth, at the Sunday morning market, in Białystok, Poland, March 13th, 2016. Polish Tatars are facing an uncertain future as they try to maintain their culture and spirituality. (Ian Willms for the New York Times)
BIAŁYSTOK, POLAND — MARCH 13, 2016: People line up to buy goods from a Tatar market booth, at the Sunday morning market, in Białystok, Poland, March 13th, 2016. Polish Tatars are facing an uncertain future as they try to maintain their culture and spirituality. (Ian Willms for the New York Times)

Na zdjęciach Jarmark Wielkanocny w Białymstoku. Dzenneta Bogdanowicz, właścicielka kultowej restauracji "Tatarska Jurta" w Kruszynianach prezentuje mieszkańcom Białegostoku wyrabianie pierekaczewnika. Białostoczanie kosztują i kupują tatarskie potrawy. Zainteresowanie jak zawsze duże. Zdjęcia dzięki uprzejmości fotografa "The New York Times"  Iana Willmsa. Cala galerię jego zdjęć obejrzycie TUTAJ.

Czy meczet w Białymstoku jest potrzebny?

Tak więc trudno się dziwić, że Tatarzy od dawna mieli w Białymstoku swój wspólny dom, miejsce spotkań i piątkowych modlitw. Oczywiście na najważniejsze religijne obrzędy oraz w święta członkowie społeczności tatarskiej starają się zawsze dojechać do meczetów w Bohonikach lub Kruszynianach - to tradycja.

Kiedy pod koniec 2019 roku w prasie pojawiły się informacje o "wzburzeniu", "protestach" i próbie islamizacji białostockiego Osiedla Piasta, przyznam szczerze oczy omal mi nie wypadły z orbit. Mieszkańcy blokowiska nagle dowiedzieli się, że za ich oknami wyrośnie gigantyczne muzułmańskie centrum kultury, finansowane, o zgrozo przez Arabię Saudyjską. Dlaczego się zdziwiłam? Ano po pierwsze nasi Tatarzy nie mogli dokończyć innej budowy z lat 90' XX wieku, głównie z braku funduszy, które wówczas właśnie przestały płynąć z krajów arabskich a teraz mieliby zaczynać kolejną gargantuiczną inwestycję? Po drugie rozdmuchany przez prawicowe gazety problem został tak przedstawiony jakby nagle spokojne osiedle w Białymstoku miało zostać odgórnie zislamizowane! Tymczasem od 40 lat w tymże miejscu i na tymże osiedlu modlą się i spotykają Tatarzy i nikomu to nie przeszkadza. Oburzenia nie budził fakt powstania centrum muzułmańskiego (które podkreślę raz jeszcze - już od dawna tam funkcjonuje) lecz potencjalne rozmiary budynku - wyższe nawet niż pięcio kondygnacyjne bloki bo aż 16-o metrowe. Ja też nie mogłam sobie wyobrazić monstrualnego  budynku na malutkiej przestrzeni między blokami... Galeria poniżej przedstawia fotografie białostockiego Domu Kultury Muzułmańskiej z lat 2016-2019, które m.in. powstały przy okazji wykonywania pracy przewodnickiej.

Meczet w Białymstoku

2016. Powstaje artykuł dla New York Timesa

2018. Zdjęcie grupy amerykańskich Tatarów, o ich podróży pisałam tutaj: https://bialystoksubiektywnie.com/blog/2018/10/11/szlak-tatarski-amerykanscy-tatarzy-na-podlasiu/
Wnętrze domku na Piastowskiej…
Luty 2020. Fotograf z Bolonii odwiedzał Tatarów na Podlasiu

Meczet w Białymstoku. Historia skomplikowana

Domek na Grzybowej (czyli dziś Piastowskiej 13F) wybudowano na początku lat 30.XX wieku. Wiele tu wówczas stało podobnych drewniaczków - były to zachodnie krańce wsi Skorupy, którą włączono do Białegostoku w 1919 roku. Podczas budowy bloków Osiedla Piasta w latach 70. niemal cała drewniana zabudowa tej części miasta została starta z powierzchni ziemii. Jakim cudem domek przetrwał? Był użytkowany jako biblioteka a z początkiem lat 80.XX wieku użyczony Tatarom przez spółdzielnię „Zachęta” - nieodpłatnie, na cele kultu religijnego i działalności edukacyjno-kulturalnej. Posługę religijną sprawowali tu m.in historyczni imamowie Aleksander Chalecki oraz Stefan Mustafa Jasiński.   Jednak równolegle rodziły się plany budowy dużego centrum muzułmańskiego w innym miejscu - domek traktowano wówczas jako lokum tymczasowe. Nowy Meczet w Białymstoku miał być wybudowany na ul. Pomorskiej.

Meczet w Białymstoku
Domek na ul. Piastowskiej. Zdjęcie pochodzi z Oficjalnej strony MZR - Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP.

Meczet w Białymstoku. Marzenia versus realia

W połowie lat 80.XX wieku plany wybudowania centrum muzułmańskiego w Białymstoku nabierały realnych kształtów. Społeczność tatarska była wówczas dość liczna i skonsolidowana. Zakupiono dużą parcelę na ul. Pomorskiej (Osiedle Skorupy) - notabene bardzo blisko domku na Grzybowej. Powstały szczegółowe i jakże imponujące projekty architektoniczne wedle których wybudowane miały zostać: szkoła koraniczna z internatem, meczet z minaretami, sale konferencyjne, biblioteka oraz część socjalna z kuchnią. Gromadzono fundusze a po upadku komunizmu w 1989 roku nawiązywano szersze kontakty z krajami muzułmańskimi przy okazji otrzymując wsparcie finansowe. Budowa ruszyła z kopyta w 1991 roku. Niestety wzniesiono zaledwie fragment szkoły koranicznej i wkrótce inwestycję zawieszono. Do dzisiaj niewiele się zmieniło...W 2019 roku Piotr Znaniecki, działacz społeczny związany z Osiedlem Skorupy nagrał wywiad z panią Halimą Szehidewicz, długoletnią przewodniczącą Gminy Muzułmańskiej w Białymstoku. Po raz pierwszy bodaj zobaczyliśmy szczegółowe projekty niezrealizowanego meczetu. Po więcej szczegółów zapraszam do filmu (link poniżej ↓).

Szkic z projektu Meczetu udostępniony przez p. Halimę Szahidewicz w filmie Piotra Znanieckiego
Meczet w Białymstoku
Szkic z projektu Meczetu udostępniony przez p. Halimę Szahidewicz w filmie Piotra Znanieckiego

 

Dlaczego meczet na ul. Pomorskiej nie został wybudowany? O próbach radykalizowania polskich Tatarów

W filmie Piotra Znanieckiego jest oczywiście mowa o powodach zaprzestania budowy. Pani Halima jasno wskazuje na galopującą inflację, która pożarła zgromadzone środki oraz dość enigmatycznie o propozycjach finansowych krajów arabskich: 

...powstała myśl wybudowania (własnego kąta-przyp A.K) i była zbiórka pieniążków: pomogły tutaj kraje tureckie, kraje arabskie. Były to niewielkie kwoty bo nie chcieliśmy zawierać zobowiązań - bo jeśli ktoś coś ofiarowuje to czegoś oczekuje. (...) później były propozycje, że wspomogą nas, że wybudujemy to jednak. Nie zawsze warunki były takie jakie chcieliśmy żeby były, w związku z tym rezygnowaliśmy. W tej chwili mufti nawiązał kontakt z organizacją turecką bo islam przyjęliśmy od Turków (nie od Arabów) w związku z tym bliżej nam jest i kulturowo i historycznie do Turcji, która zawsze wspierała Polskę. Ta współpraca była więc łatwiejsza. 

Co się kryje za tymi słowami? Miałam okazję wielokrotnie rozmawiać i być tłumaczem kiedy przedstawicielom społeczności tatarskiej zadawano trudne pytania. Czy po 1989 roku miały miejsce próby infiltracji polskich Tatarów - przeniknięcia i radykalizowania społeczności muzułmańskiej tak jak to miało miejsce np. na Bałkanach? Pani Halima właśnie o tym mówi. Nasi Tatarzy bardzo szybko zorientowali się, że arabscy nauczyciele religii mocno wpływają na tatarskie dzieci a za darowanymi pieniędzmi pójdą wymagania. Społeczność była już zbyt mocno zasymilowana: nie chciała i nie mogła się godzić na radykalizowanie zwłaszcza w kwestii podejścia do kobiet, strojów czy niektórych praktyk religijnych. Nieukończony meczet na ul. Pomorskiej jest dowodem na nieprzekupność Tatarów oraz ich przywiązanie do własnej, unikalnej kultury związanej z Rzeczpospolitą. Nie odeszli od niej pomimo nieustających problemów finansowych - woleli zaniechać budowy aniżeli oddać dzieci w ręce radykalnych nauczycieli. Podjęto ważkie decyzje aby kształcić własną młodzież na imamów oraz pozostawać w ścisłych kontaktach z Krymem, Tatarstanem a ostatnio z Turcją, co także wyjaśnia pani Halima.

Warto wiedzieć, że muzułmanie przybywający do naszego miasta z krajów arabskich (i nie tylko) najczęściej praktykują w Centrum Islamu przy ul. Hetmańskiej. Według wielu z nich polscy Tatarzy zbyt daleko odeszli od tradycji. 

Nieukończony meczet w Białymstoku - GALERIA

meczet w Białymstoku

Tatarzy
BIAŁYSTOK, POLAND — MARCH 14, 2016: A large Quranic school and mosque that was partially constructed and never completed, is seen, March 14th, 2016, in the village of city of Białystok, Poland. The development was initially funded by Islamic organizations in Arabic countries, but when the Polish Tatars insisted on retaining control over their approach to the Muslim faith, the funding stopped and the project was never completed. (Ian Willms for the New York Times)
BIAŁYSTOK, POLAND — MARCH 14, 2016: A large Quranic school and mosque that was partially constructed and never completed, is seen, March 14th, 2016, in the village of city of Białystok, Poland. The development was initially funded by Islamic organizations in Arabic countries, but when the Polish Tatars insisted on retaining control over their approach to the Muslim faith, the funding stopped and the project was never completed. (Ian Willms for the New York Times)
Meczet w Białymstoku

Jak domek stał się meczetem?

W tej sytuacji białostoccy Tatarzy chcąc nie chcąc musieli polubić mały domek na Osiedlu Piasta - nie było wyboru. Remontowano go wielokrotnie: m.in. urządzono salę modlitwy oraz część biurową gdzie urzęduje mufti - Tomasz Miśkiewicz, inicjator przebudowy. Tak długo jak sytuacja prawna pozostawała nieunormowana budynek nie mógł być znacząco przebudowany. Diametralne zmiany przyszły w maju 2017 roku kiedy to po latach starań społeczność tatarska nabyła nieruchomość (za 190 tysięcy złotych w ramach bonifikaty, którą mają związki religijne). Oficjalnie zakupu dokonał Muzułmański Związek Religijny w Rzeczpospolitej. Remont rozpoczął się w kwietniu 2020 roku. Poprzedziło go zamieszanie z grudnia 2019 roku o którym pisałam na samym początku artykułu. O co chodziło? Kto i po co wystąpił o warunki zabudowy monstrualnej budowli? Sprawcą zamieszania okazał się sam mufti, który wyjaśnił:

Zrobiłem to jak to się mówi "dla ciekawości". Być może za jakieś 10 lat nazbieralibyśmy pieniędzy na zburzenie obecnego drewnianego domu i postawienie murowanego domu kultury z prawdziwego zdarzenia. Chciałem po prostu wiedzieć, jaka mogłaby być maksymalna kubatura takiego budynku. Jako, że wokół sprawy zrobił się taki szum, odstępujemy nawet od tych dalekosiężnych planów. Zrobimy więc tylko remont elewacji i postawimy niewysoki minaret. (Kurier Poranny, 2 stycznia 2020)

Tatarzy na Podlasiu - mufti
BIAŁYSTOK, POLAND -- MARCH 14, 2016: Mufti of Poland, Tomasz Miśkiewicz, is seen, March 14th, 2016, in his office, in the city of Białystok, Poland. Polish Tatars are facing an uncertain future as they try to maintain their culture and spirituality.
(Ian Willms for the New York Times)

Meczet w Białymstoku oficjalnie otwarty. Luty 2021

Po generalnym remoncie za 1 300 000 (słownie: jeden milion, trzysta tysięcy złotych) domek jest nie do poznania, głównie z zewnątrz. Minaret, krużganki, wiata, oszklona oranżeria, łuk wejściowy z napisem po arabsku. To wszystko robi ogromne wrażenie! Wewnątrz wzrok przyciągają przepiękne orientalne płytki sprowadzone z Turcji. Zdobią podłogi, ściany oraz tworzą nowy mihrab (nisza wskazująca kierunek Mekki). Z jednej strony żal drewnianego domku ale meczet w Białymstoku z pewnością był Tatarom potrzebny. Zapraszam do obejrzenia galerii.

♦Meczet znajduje się na turystycznym Szlaku Białostockich Świątyń. Zwiedzanie obiektu jest możliwe po wcześniejszym umówieniu się lub w godzinach pracy kancelarii Muzułmańskiego Związku Religijnego.♦

Co dalej z działką i ruiną szkoły koranicznej na ul. Pomorskiej w Białymstoku? Była wystawiana na sprzedaż w 2017 i 2021 roku - jak dotąd bez rezultatu. Mieszkańcy Skorup obawiają się, że parcelę wykupią deweloperzy i powstaną tam kolejne bloki.

Meczet w Białymstoku. Galeria

Meczet w Białymstoku

Meczet w Białymstoku

Meczet w Białymstoku

Domek na ul. Piastowskiej przed remontem. Zdjęcie pochodzi z Oficjalnej strony MZR - Muzułmańskiego Związku Religijnego w RP.

 

Meczet w Białymstoku
Meczet w Białymstoku
Meczet w Białymstoku

Meczet w Białymstoku

Poprzedni artykuł Mrowisko. Przepis na litewskie ciasto szturmem zdobywające Podlasie. Kuchnia podlaska
Następny Artykuł Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. Zwiedzanie, galeria. Wskazówki przewodnika

O Autorce

Anna

Anna jest przewodnikiem turystycznym PTTK i serdecznie zaprasza na Podlasie. Blog led by licensed tour guide. Leisure, Travel & Tourism in Podlasie.

Przeczytaj również

  • Misie Widzimisie w Białymstoku

    Misie Widzimisie czyli figurki niedźwiadków w Białymstoku. Zwiedzanie z dziećmi. Szlaki turystyczne część 2

    01/05/2025
  • Pustelnia prawosławna w Odrynkach

    Pustelnia prawosławna w Odrynkach czyli skit. Chcesz odwiedzić? Poznaj historię i zasady

    28/03/2025
  • Nowe Murale w Białymstoku

    Nowe murale w Białymstoku. Galeria i mapa na 2025 rok

    17/02/2025

5 komentarzy

  1. Tahira Alisic Odpowiedz
    22/03/2022 at 23:03

    Ciekawy artykul, ale musze dodac, ze studenci z krajow arabskich mieli tez pozytywny wplyw na dzieci i mlodziez tatarska. Wychowalo sie cale pokolenie ludzi, ktorzy modla sie piec razy dziennie, poszcza, nie pija i nie jedza wieprzowiny, umieja recytowac Koran po arabsku, a kobiety nosza chustki. I wcale nie nazywalabym tego radykalizacja, tylko powrotem do islamu. Bo kazdy muzulmanin wie, ze jest piec filarow islamu- jednym z nich obowiazkowa modlitwa piec razy dziennie. Po drugiej wojnie swiatowej wiele sie w spolecznosci tatarskiej zmienilo, rowniez zycie religijne i miedzy innymi dzieki studentom z krajow arabskich nastapil powrot do korzeni.

    • Anna Odpowiedz
      23/03/2022 at 22:09

      Dziękuję za cenną uwagę! Na pewno jest to ta strona ówczesnej sytuacji o której trzeba pamiętać. Pozdrawiam.

  2. grazyna Odpowiedz
    23/03/2022 at 06:25

    BArdzo ciekawe spojrzenie na wspólczesne dzieje tatarskich muzułmanów na Podlasiu. Gratuluję. Meczet zachwycjący, uroczy.

    • Anna Odpowiedz
      23/03/2022 at 22:10

      Dziękuję za komentarz i zapraszam na Podlasie!

  3. grazyna Odpowiedz
    25/03/2022 at 17:46

    Podlasie zaczęłam zwiedzać, kiedy wróciłam do Polski 8 lat temu…i zakochałam się, byłam już w tym regionie wiele razy i ciągle mnie pozytywnie zaskakuje. I dalej będę zwiedzać, jak tylko nadarzy się okazja , a Twój blog jest w tym względzie bardzo dla mnie pomocny. Pozdrawiam

Zostaw komentarz

Anuluj pisanie odpowiedzi

Szukaj

O mnie – Kontakt

Mam na imię Anna. Jestem przewodnikiem turystycznym i historyczką. Chciałabyś/chciałbyś przyjechać na Podlasie? Potrzebujesz planu działania i podpowiedzi, co robić w województwie podlaskim? Skontaktuj się ze mną telefonicznie: 0048 504 868 400 lub mailowo: ania@bialystoksubiektywnie.com

Najpopularniejsze posty

  • Weekend w Białymstoku
    Białystok na weekend czyli 10 rzeczy do zrobienia i zobaczenia w stolicy Podlasia. Bez samochodu!
  • Wojszki. Podlaska wieś zachwycająca zdobnictwem. Historia, galeria
  • w Tykocinie
    10 miejsc w Tykocinie i okolicach, które warto odwiedzić. Weekend na Podlasiu
  • Dożynki w Białymstoku. Jaki wpływ na Białystok wywarło wydarzenie sprzed 50 lat?
  • Nowy Jork
    Nowy Jork – Białystok. W poszukiwaniu śladów podlaskich Żydów i Tatarów w Stanach Zjednoczonych
  • Kołduny tatarskie
    Kołduny tatarskie. Gotujemy z Dzennetą Bogdanowicz z Tatarskiej Jurty! Sprawdzony przepis
  • Wielkanoc na Podlasiu
    Wielkanoc na Podlasiu. Tradycje i obrzędy podlaskie część 3

Polub nas na Facebooku

Social Media

Kooperacja – media

Spotkania z zabytkami

The Jewish Place in Bialystok

Weranda Weekend

Przedsiębiorcze Podlasie

Polskie Radio Czwórka

Polskie Radio Trójka

Polskie Radio Białystok

Obcasy Podlasia

Rzeczpospolita

Serwis Turystyczny Radia Białystok

Kurier Poranny

Zielona Linia

Telewizja Białystok

Dwójka. Polskie Radio

Munchies – Vice.com

Na Temat

Polen Journal.de

PolskieRadio.pl

Gazeta Wyborcza

Radio Jard

Najnowsze wpisy

  • Misie Widzimisie w Białymstoku
    Misie Widzimisie czyli figurki niedźwiadków w Białymstoku. Zwiedzanie z dziećmi. Szlaki turystyczne część 2
  • Pustelnia prawosławna w Odrynkach
    Pustelnia prawosławna w Odrynkach czyli skit. Chcesz odwiedzić? Poznaj historię i zasady
  • Nowe Murale w Białymstoku
    Nowe murale w Białymstoku. Galeria i mapa na 2025 rok
  • Nagrody dla Muzeum Pamięci Sybiru
    Nagrody dla Muzeum Pamięci Sybiru w Białymstoku. Pożegnanie z kompleksem kulturalnej prowincji
  • Babka ziemniaczana. Najlepszy, domowy przepis z Podlasia. Krok po kroku

Tagi

agroturystyka aktywny wypoczynek architektura atrakcja turystyczna Atrakcje Podlasia Atrakcje Suwalszczyzny autochtoniczna ludność Białorusini na Podlasiu Białystok Cerkiew drewniany Białystok Gwara podlaska Historia jewish białystok jewish trail kościół katolicki na Podlasiu Kraina Otwartych Okiennic kuchnia lokalna kuchnia podlaska Magia Podlasia mniejszości podlaskie murale Nadbużańskie Podlasie Narew Pałac Branickich Podlasie podlaskie Prawosławie Puszcza Knyszyńska recenzja restauracja slow food Supraśl Suwalszczyzna synagoga Szlak Dziedzictwa Żydowskiego szlak murali szlak tatarski sztuka Tatarzy Tykocin województwo podlaskie zabytek Zwiedzanie Podlasia Żydzi

Newsletter

Archiwum

LINKI

Długoterminowa pogoda

Rękodzieło artystyczne z Podlasia

Pasieka Ulikowo/Blog o pszczołach

Facebook Twitter Pinterest Linkedin

Meta

  • Zaloguj się
  • Kanał wpisów
  • Kanał komentarzy
  • WordPress.org
© Copyright 2014. Theme by BloomPixel.
  • polski