Nora Ney. Zapomniana gwiazda z Białegostoku

Nora Ney - egzotyczna gwiazda

Nietypową urodę Nora Ney przekuła na swój wielki atut. Mówiono o niej , że nie jest piękna lecz...czarująca, oryginalna, egzotyczna, hipnotyczna. "Nieznośny" nosek i nieregularne rysy twarzy schodziły na drugi plan przy iskrzących oczach i czarującym uśmiechu. W sumie w latach 1926-1939 Sonia wystąpiła w 12 filmach z czego w czasie wojny zaginęła aż połowa! Już przy okazji drugiej produkcji pt. "Czerwony błazen" zagrała z legendarnym Bodo ale prawdziwą sławę przyniósł jej czwarty film pt. "Zew morza". Prasa wrzała od emocji. Pochwałom Nory Ney nie było końca - od urody, przez świeżość i zwinność po zachwyty nad grą aktorską - od morza do Tatr sypały się entuzjastyczne recenzje. 25 kopii filmu zamówiły kina w Związku Radzieckim (sława tej produkcji w ZSRR uratuje kiedyś Norze życie) a Białystok wręcz oszalał na punkcie swej słynnej krajanki. W 1930 roku po premierze filmu "Policmajster Tagiejew" Nora dostała propozycję od największej berlińskiej wytwórni UFA.

Życie prywatne

Zawsze owiana nimbem tajemniczości Nora Ney umiejętnie uchylała drzwi do własnego życia prywatnego. Kreując hollywoodzki wizerunek mówiła o sobie wieloznacznie a przy tym preparowała i sprzedawała prasie małe niedyskrecje. Publika wiedziała tyle ile trzeba dla ciągłego podgrzewania atmosfery skandalu. Przy okazji każdej premiery gwiazda schodziła z firmamentu i pojawiała się między ludźmi. Występowała w rewii z którą objechała cały kraj. W 1933 roku magazyn "Kino" ogłosił ją Królową Ekranu. Wszystko to gwarantowało szaleńczą popularność. W rzeczy samej - jej osobiste przeżycia nadają się na kanwę scenariusza. Pierwszym mężem aktorki był dużo od niej starszy operator filmowy Seweryn Steinwurzel. Już po 6 latach małżeństwo się rozpadło - Nora pragnęła dziecka - Seweryn dzieci nie lubił. Jeszcze przed rozwodem Nora odbyła skandalizującą podróż do Krakowa z ...Eugeniuszem Bodo. Prasa wrzała od zdjęć i plotek o romansie, któremu Nora konsekwentnie zaprzeczała.

Drugi mąż aktorki - Józef Fryd był także związany z branżą - parał się dziennikarstwem, krytyką filmową oraz dystrybucją i produkcją filmów. Z tego związku urodziła się w 1936 roku jedyna córka Nory Ney - Joanna. Małżeństwo nie przetrwało próby II wojny światowej. Józef został zesłany do gułagu w Workucie a jego planowany wyjazd do USA nie odpowiadał zamiarom żony. Po amnestii Fryd wstępuje do Armii Andersa. W tym czasie Nora jest już zaangażowana w związek z rosyjskim architektem, z którym wyjeżdża do Kazachstanu. Józef Fryd nigdy o tej zdradzie nie zapomni. Wyczerpujący pobyt w głębi ZSRR pozwolił Norze, jej córce i siostrze przeżyć wojnę ale to co zastały po powrocie do Białegostoku w 1945 roku przygnębiało. Nie było już kamienicy w której Nora mieszkała po ucieczce z Warszawy we wrześniu 1939 roku. Nie przeżył nikt z rozlicznej rodziny Najmanów. Nie było Żydów, synagog i całego znanego Norze świata.

"Nie, pani Noro. Tutaj już nic się dla pani nie znajdzie"

W powojennej Polsce aktorka widziała dla siebie ostatnią szansę. Była to Łódź gdzie odradzał się przemysł filmowy, właśnie nagrywano "Zakazane piosenki". Niestety przedwojenna gwiazda nie miała tam czego szukać, usłyszała gorzką odprawę: "Nie, pani Noro. Tutaj już nic się dla pani nie znajdzie". Grzegorz Rogowski pisze:

...nie była to kwestia złej woli, ale nowego systemu politycznego, który został Polsce narzucony. Filmem miały zawładnąć odtąd robotnice. Nie było w nim już miejsca dla sanacyjnej divy , która w każdej scenie pojawiała się w innej toalecie. Nora wiedziała już, że w Polsce nic jej nie trzyma.

Życie w Ameryce

Ostatecznie to brak zdolności językowych stał się życiowym fiaskiem Nory Ney. W czasie wojny, kiedy przebywała w ZSRR nie mogła grać gdyż za słabo znała rosyjski (pomimo dzieciństwa spędzonego w Baku). Po przyjeździe do Stanów Zjednoczonych nie była w stanie opanować angielskiego  na tyle aby sprostać wymaganiom branży filmowej. W końcu zaistniała szansa grania w języku jidysz ale i tutaj nauka szła opornie. Stało się jasne, że zawód aktorki jest już dla Nory nieosiągalny. Przedwojenna gwiazda na zawsze zeszła z firmamentu. Aby utrzymać siebie i córkę w Nowym Jorku, parała się różnych zajęć - była nianią, pomocą domową, opiekunką osób starszych, archiwistką. W 1950 po raz trzeci wyszła za mąż. I ten związek bardzo szybko się rozpadł. Dopiero jesień życia przyniosła Norze Ney spokój i stabilizację. W latach 50. poznała Leona Friedlanda - czarującego wdowca, rosyjskiego Żyda. Czwarty wybranek okazał się tym właściwym - był dla niej wsparciem i wielkim przyjacielem. Małżeństwo przetrwało 25 lat. Kiedy ze względu na stan zdrowia Nora została przeniesiona do specjalnego ośrodka to właśnie rozstanie z Leonem stało się dla niej ogromną tragedią.

Nora Ney - jedna z największych gwiazd polskiego kina zmarła 21 lutego 2003 roku w Encinitas w Kalifornii. Miała 96 lat. Odeszła bez rozgłosu. Nie odbył się żaden pogrzeb.

• w październiku 2016 roku jedną z uliczek w centrum Białegostoku nazwano jej imieniem, była to druga... tym razem udana próba. Próbę pierwszą, nazwania ulicy imieniem Nory Ney na Bojarach zablokował kuriozalny argument...wg. którego Nora nie mieszkała w tej okolicy więc ulica jej imienia nie może się tam znaleźć. Pytanie brzmi czy Jerzy Waszyngton, Ojciec Pio lub św. Jerzy chadzali kiedykolwiek po ulicach Białegostoku? Jednak mają u nas swoje ulice.

Nora Ney. Zdjęcia i źródła 

• Tekst powstał głównie w oparciu o książkę Grzegorza Rogowskiego pt. "Skazane na zapomnienie. Polskie aktorki filmowe na emigracji", Warszawa 2017. Gorąco polecam tę pozycję - znajdziecie tam o wiele więcej szczegółowych informacji, fragmenty wywiadów i unikalne zdjęcia.
• Wszystkie archiwalne zdjęcia do tego artykułu pochodzą z Narodowego Archiwum Cyfrowego.
• Zdjęcia pozostałe stanowią własność autorki bloga.