Białystok 1944 -1973. Pamiątki ze słusznie minionej epoki

Powojenny Białystok

Białystok w czasie II wojny światowej został niemal doszczętnie zniszczony. Znawcy tematu oceniają, że aż 80 % zabudowy miejskiej obróciło się w perzynę. Moja babka, która w latach 30-ch pracowała i mieszkała w Białymstoku nie potrafiła po wojnie zlokalizować ulic, nie była w stanie rozpoznać dobrze jej znanych kamienic (czy raczej gruzów, które po nich zostały). Zawsze wspominała ze łzami w oczach, jak ciężko przeżyła fakt, że już nie istnieje Białystok i nie ma białostockich Żydów. W mieście mieszkało 46 tysięcy ludzi – tyle zostało z przedwojennej 100-u tysięcznej społeczności.

Odbudowa miasta ruszyła bardzo sprawnie. Rekonstruowano charakterystyczne budowle jak ratusz, Pałac Branickich, kamienicę narożną Astorii, Pałacyk Gościnny czy budynek dzisiejszego Archiwum. Podjęto decyzję o wyburzeniu Hotelu Ritz oraz o rozebraniu kilkusetletniej drewnianej cerkwi w Dojlidach. Projektowano również zupełnie nowe budynki użyteczności publicznej: sądy, szpitale, osiedla mieszkaniowe, szkoły i zakłady produkcyjne. Wytyczano nowe ulice. Z okolicznych wsi i miasteczek szerokim strumieniem płynęła fala ludności, która skuszona posadami w fabrykach i mieszkaniami w blokach – szukała lżejszego życia w Białymstoku. Pomimo wielkiego wysiłku miasto, niestety pozostawało symboliczną prowincją i Polską B.

Białystok – Dożynki Centralne 1973

Kiedy na początku lat 70-ch podjęto decyzję o zorganizowaniu uroczystych Dożynek Centralnych 1973 roku, właśnie tu w Białymstoku – nowy duch wstąpił w naszych architektów, inżynierów i budowniczych. W Narodowym Archiwum Cyfrowym oglądamy zdjęcia z przygotowań do tej wiekopomnej imprezy. Budowano tereny wystawowe, pawilony, kawiarnie. Odnawiano elewacje kamienic, malowano pasy, układano chodniki, powstały charakterystyczne sgrafitta (polichromie) i mała architektura. Jak pisze znawca białostockich zabytków Sebastian Wicher, zadaniem Dożynek było „ukazanie Białegostoku jako miasta nowoczesnego i dynamicznego”. Zaangażowanie było ogromne. Na stronie Białostockiego Muzeum Wsi, które w 2013 roku organizowało wystawę plenerową poświęconą dożynkom, czytamy:

„W akcji „Giełda pomysłów dożynkowych” prowadzonej na łamach Gazety Białostockiej mieszkańcy podpowiadali władzom co jeszcze trzeba zrobić, aby było czyściej i porządniej, jak przekazywać informacje, aby dotarły do oczekiwanych gości, a jeden z czytelników zaproponował przenocowanie dwójki gości dożynkowych. Akcentowano gościnność jako powinność wszystkich obywateli. Dziennikarze w relacjach reporterskich z regionu omawiali stan dróg, wsi, miasteczek, indywidualnych gospodarstw, przystanków autobusowych, restauracji itp. Konkurs „Wieś białostocka – kulturalna i gospodarna” przeprowadzony we wszystkich gminach i obszernie relacjonowany zaktywizował środowisko wiejskie. Wyłonił mistrzów produkcji rolnej, najlepszych młodych rolników oraz najprężniej działające wsie. Dożynki Centralne były wielkim przedsięwzięciem organizacyjnym. Białystok i region po raz pierwszy w swej historii prezentowało się tak licznym gościom. Sukces „dożynkowy” sprawił, że władza i obywatele mieli autentyczny powód do dumy.”

Spodki – ul. Św.Rocha 14

Spodki powstały w tempie godnym podziwu, wybudowano je u stóp kościoła św. Rocha w zaledwie 4 miesiące! Na stałe zmieniły nasz krajobraz i do dziś nie straciły niczego ze swojej oryginalności. Okrągłe pawilony pierwotnie mieściły kawiarnię Elida, klub studencki ACK Sepularium, salon gier mechanicznych (?) oraz Biuro Wystaw Artystycznych. Ogromna płaskorzeźba czy doświetlenia dachowe w formie szklanych stożków ciągle dodają uroku „meksykańskim kapeluszom”. Dziś mieści się tam WOAK, restauracja Receptura, funkcjonuje klub i tylko elewację szpeci nieszczęsna, gigantyczna reklama zespołu Kurpie Zielone.

Okrąglaki – ul. Akademicka, Al. Piłsudskiego

Trzy, bardzo podobne do siebie pawilony o nowoczesnej konstrukcji ze stali, szkła i aluminium pięknie wrosły w przestrzeń naszego miasta. Pierwszy z nich, o dziwo – udający tylko okrągłość, to dawna „Kasztelanka”. Podczas Dożynek – kawiarnia, bufet i lodziarnia na 100 miejsc. Ostatnimi czasy lokal jest zamknięty, jakoś nie mają szczęścia kolejni właściciele.

Drugi okrąglak, jest na serio okrągły – w 1973 roku mieścił się tutaj salon wystawowy – prezentowali w nim swoje dokonania białostoccy plastycy i fotograficy. Po Dożynkach powstała tu Cukiernia „Bajka”. W latach 90-ch z powodzeniem funkcjonował Jazz klub Odeon, Chicago i wreszcie dziś resto-bar Inna Bajka.

O ile budynki na ul. Akademickiej cieszą oko i nie straciły swojego pierwotnego sznytu o tyle dawny „Ruczaj” na rogu Piłsudskiego i Włókienniczej został dość bezmyślnie zniekształcony – jakże niewiele osób pamięta, że to też był „okrąglak”.

Dożynki i PRL dawno minęły. Białystok dziś jest pięknym miastem bez kompleksów. Chrońmy nasze zabytki jakiejkolwiek są daty! Mówiąc kolokwialnie: mamy ich kilka na krzyż a co i rusz słyszy się o wyburzeniach. Znikają neony i kamienice. Kilkusetletnich stawów nie da się zrewitalizować a zabytkowy pałac ktoś chce przehandlować gdyż mu w biznesie nie idzie. Tak być nie może…

Wymienione budowle – autorzy projektów

Poczta Dworcowa – projekt – Leon Kulikowski
Spodki – projekt – Henryk Toczydłowski, konstrukcja – Zdzisław Szymulski, aranżacja wnętrz – Lidia Śniatycka-Olszewska, jedna z rzeźb wewnętrznych – Jerzy Grygorczuk, Albin Sokołowski
Okrąglaki – projekty: Mieczysław Krzywiec, Barbara Toczydłowska. Konstrukcje – Marian Najmowicz.

Poznajcie autora zdjęć

Maciek Miłaszewski, autor współczesnych zdjęć do tego artykułu jest bardzo pozytywnym człowiekiem. O sobie pisze tak: „Moją pasją jest spoglądanie na wszystko wokół z…ciut innej perspektywy. Zakochałem się w tym od pierwszego…wzlotu  Dron, bo o nim mowa, wyzwala we mnie masę pozytywnej energii, którą muszę się 'naładować’ powrotnie. Nie jest to trudne, gdyż wszystko co przeżywam podczas obserwacji w czasie lotu, ofiarowuję WAM, w formie materiału filmowego . Widząc, że sprawia to radość innym…dostaję TO czego potrzebuję. Uśmiech, serdeczne słowo, uścisk łapki…a czasem ”kilka” dolarów.” Koniecznie zajrzyjcie na stronę dron-zone.pl oraz na stronę Facebook i sami się przekonajcie jakie świetne materiały ma na swoim koncie nasz nowy, blogowy partner!

Pisząc artykuł oparłam się m.in. na dwóch wydawnictwach – „Białostocka Architektura Modernizmu” autorstwa Sebastiana Wichra oraz „Ładniej? PRL w przestrzeni miasta” wydanej przez Fundację Uniwersytetu w Białymstoku.