Soce. Wieś podlaskich Indian. część 1

Czy Soce są zamieszkane przez Indian?

Autochtoni to rdzenna ludność danego obszaru, innymi słowy – przed nimi, na danym terenie nie było nikogo. Najbardziej znanymi pierwotnymi osadnikami są Indianie amerykańscy czy Aborygeni australijscy. Na Podlasiu, we wsi Soce spotkacie prawdziwych „Tutejszych” zwanych „Podlaszukami”. Skąd o tym wiemy?

• Zachowały się stare księgi protokołów sądowych dzięki którym można m.in. zbadać skład etniczny mieszkańców Soc. Oto poznajemy Kondrata Tarasiuka, Semena Kozaczuka, Antona, Tarasa, Nastuchę, Samusia czy Daniłę Iwaniuka. W aktach tych nie zachowało się ani jedno nazwisko polskie, wszyscy osadnicy byli ewidentnie pochodzenia ruskiego (tereny dzisiejszej Ukrainy).
• Drugim bezsprzecznym dowodem jest język jakim do dziś posługują się mieszkańcy. W uproszczeniu, jest to gwara północnoukraińska i nawet laik usłyszy twardo wymawiane, podobnie jak we współczesnym ukraińskim języku literackim słowa, np. “tebe”. W białoruskim języku literackim obowiązuje forma “ciabie”, a Polak powie “ciebie”.

• Czy wieś powstała w XVI wieku na skutek karczowania puszczy i osadzania ludności przez urzędników Królowej Bony? W takim razie dlaczego w dokumentach nie znajdujemy żadnych polsko brzmiących nazwisk? A może jednak osada ta istniała od czasów przedchrześcijańskich? Tego nie wie nikt…Jednak niezaprzeczalnie wszyscy mieszkańcy Soc wyznają prawosławie zaś Zygmunt Stary (małżonek Bony) ufundował w pobliskiej Narwi kościół katolicki. Patronem wsi Soce jest Prorok Eliasz – uosobienie gromowładcy. Jego kult jest pozostałością wierzeń przedchrześcijańskich – zastąpił on prasłowiańskiego Peruna. Czyż nie jest to cenna wskazówka?

Burzliwe losy Soc

Jeżeli już rozstrzygnęliśmy pradzieje, warto zgłębić dalszą historię tej wsi, jest naprawdę niesamowita!

• Soce leżały na terenie Wielkiego Księstwa Litewskiego. W I poł. XVI wieku pracowita Królowa Bona poszukując metod na zapełnienie królewskiego skarbca rozpoczyna reformę dóbr królewskich. To właśnie w efekcie tych państwowych „porządków” powstają na Podlasiu wsie ulicówki, znikają małe rozproszone osady i rozpoczyna się kolonizacja Puszczy Bielskiej.
• W dokumentach, Soce pojawiają się już w 1541 roku – oto na pergaminie z królewską pieczęcią cofnięte zostają mieszkańcom nadmierne obciążenia jakie na wieś nałożyła wcześniej Bona. Prosty wniosek: osada musiała istnieć już przed 1540 rokiem.

• Podczas gdy inne wsie przechowują swoją historię choćby w nazwie, w przypadku Soc nic nie jest pewne! Spotkacie się z różnymi teoriami. Jedna mówi, że chodzi o sączenie się strumyka który przepływa przez wieś. Językoznawcy twierdzą, że chodzi o nazwę rodową pierwszych osadników – od nazwy osobowej Sac (cerkiewne Sasonij, Sofonij, Sossij) a jeszcze inni dowodzą że to od „soczenia” czyli strzeżenia (lasów, terenów).
• W 1576 roku Soce leżały na „46-u włókach gruntu podłego” a we wsi funkcjonowała karczma i  młyn o jednym kole za który podatek płacił niejaki Sawka.

• Na skutek wojen XVII-o wiecznych, które przetaczały się przez terytorium województwa podlaskiego liczba ludność na tych obszarach zmniejszyła się o połowę. Sytuację pogorszyły uporczywe nawroty epidemii. W XVIII wieku nie było lepiej. W latach 1700-1710 przez te tereny 8 razy przemaszerowały wojska – bezlitośnie łupiąc i grabiąc. Dzieła zniszczenia ponownie dokonały fale morowego powietrza.
• Od 1719 roku Soce wchodzą pod zarząd starosty bielskiego… Jana Klemensa Branickiego. Hetman wielki koronny i pan na Białymstoku nie ma litości dla Soc. Dochodzi do eskalacji – mieszkańcy sądzą się z hetmanem oskarżając go o ciemiężycielstwo i inne nieprawidłowości opisane w 13-u punktach supliki (skargi). Niestety nie wiemy jaki wyrok zapadł ale… nie trudno się domyślić.
• Za czasów Izabeli Branickiej tj. po śmierci hetmana, w 1772 roku we wsi mieszkało 60 gospodarzy. Słomą kryta karczma oraz stary browar (!) potrzebowały remontu.W 1790 roku gospodarzy naliczono już…82. Wieś powoli podnosiła się z wojennej pożogi.

• W 1796 roku dzierżawca dóbr rybołowskich (w których skład wchodziły te obszary) pisze skargę i prosi samego króla aby nakazał mieszkańcom wsi Soce i Trześcianka posłuszeństwo! Krnąbrność mieszkańców Soc jest dokładnie opisana. Oto nie wypełniali oni swoich powinności: odmawiali chodzenia na ciesiołkę, nie dostarczali drewna, nie reperowali swojej karczmy. Mało tego – karczmarza czy karczmarkę wyganiali, bili i statki tłukli! Do tego „…hałasy robią i słowa dobrego nie dadzą”. Dalej opisane są karygodne matactwa – picie w karczmie na tzw. zeszyt a potem zwalanie długu na całą gromadę. Ojojoj!

Soce stanowią część „Krainy Otwartych Okiennic” czyli zespołu trzech uroczych wiosek położonych w dolinie Narwi. Łączy je ze sobą m.in. charakterystyczne zdobnictwo chat. Takie detale są typowe ale dla … wsi rosyjskich. Skąd się wzięły na Podlasiu? Jak się potoczyły losy wsi w XIX i XX wieku? Jak wyglądało życie religijne? Co stanowi o unikalności Soc? O tym wszystkim przeczytacie na moim blogu, w części drugiej: TUTAJ.

Galeria zdjęć Tadeusza Doroszko

Piękne zdjęcia z Soc udostępnił na potrzeby tego wpisu pan Tadeusz Doroszko, mieszkaniec Ciełuszek, muzyk, artysta, fotograf. Bardzo serdecznie dziękuję! Przeczytajcie co Tadeusz pisze o swojej pasji:

” Przebywanie w tak pięknym i inspirującym miejscu sprawiło, że fotografia stała się odkrywczą podróżą do wnętrza samego siebie oraz trudno wytłumaczalnym połączeniem marzeń z rzeczywistością. Staram się przekazać na swoich zdjęciach nie tylko to co widzę ale również to co czuję. Niejednokrotnie podczas fotografowania popadam w stan niesamowitej ekscytacji i mam wrażenie jakbym był w zupełnie innym świecie. Przeważnie wtedy udaje mi się zrobić zdjęcia z którymi jestem mocno związany. Nie zdawałem sobie sprawy, że fotografia może być tak pięknym dopełnieniem muzyki a właściwie, w moim odczuciu jednym i tym samym. Dopracowując zdjęcia często słucham muzyki i wydaje mi się, że jest ona słyszalna podczas ich oglądania…”

Inną galerię Tadeusza poznaliście przy okazji wpisu o Ciełuszkach. Czytelników odsyłam do strony pana Doroszko gdzie znajdziecie dziesiątki genialnych zdjęć z Podlasia.

Soce, gmina Narew, powiat Hajnówka

30 km na południowy – wschód od Białegostoku, 

3 km od trasy Białystok – Białowieża (DW 685)

Tworząc ten wpis bazowałam na artykule pt. „Wieś Soce – historia i zabytki” autorstwa I. Górskiej, Joanny Kotyńskiej Stetkiewicz, Anety Kułak i Grzegorza Ryżewskiego. Artykuł ukazał się w zeszycie 21 Biuletynu Konserwatorskiego województwa podlaskiego.