Cerkiew św. Ducha w Białymstoku. Największa cerkiew w Polsce

Symbol wielokulturowego Białegostoku

Cerkiew św. Ducha w Białymstoku to jedna z największych prawosławnych świątyń w Europie, zdecydowanie unikalna pod względem architektonicznym i największa w Polsce. To obok Pałacu Branickich oraz kościoła św. Rocha najbardziej charakterystyczny obiekt miasta.  Cebulaste kopuły, smukła dzwonnica i jedyna w swoim rodzaju fasada, inspirują grafików, fotografów, przyciągają turystów. Choć metrykalnie młodziutka, cerkiew na Antoniuku (od nazwy osiedla na którym się znajduje) urosła do rangi symbolu jeszcze przed ostatecznym zakończeniem prac budowlanych. Powstała ogromnym wysiłkiem parafian i całej społeczności prawosławnej. Biorąc pod uwagę czasy w których była wznoszona, wysiłek ów odnosił się do prozaicznego braku wszystkiego (w tym materiałów budowlanych) w latach 80-ch, po kryzys i bezrobocie lat 90-ch XX wieku.

Cerkiew św. Ducha – właściwie dlaczego taka duża?

Białystok podczas II Wojny Światowej został zdruzgotany. Pozbawiony połowy mieszkańców, niemal doszczętnie bo w blisko 80% zburzony – powoli acz uparcie podnosił się z ruiny. Nowy, komunistyczny system stawiał na przemysł – w mieście powstawały wielkie zakłady pracy, które potrzebowały pracowników. Natura nie znosi próżni – ogromna luka po społeczności żydowskiej musiała się zapełnić. Od połowy lat 60-ch do Białegostoku masowo migruje ludność okolicznych wsi i miasteczek. W poszukiwaniu lżejszego życia, z gwarancją stałej pracy. Najpierw emisariusze rodzin, wynajmujący stancje lub dojeżdżający codziennie do fabryk – po jakimś czasie zabierają rodziny: kupują działki, budują domy lub czekają na wymarzone M-3 w bloku. Pustoszeją podlaskie wioski za to gwarem i wielką płytą wypełniają się kolejne białostockie osiedla. Przenoszą się wszyscy – katolicy i prawosławni, w końcu każdy chce żyć w komfortowym mieszkaniu z bieżącą wodą i ciepłym kaloryferem.

Społeczność prawosławna Białegostoku w latach 70-ch XX wieku pilnie wyczekiwała nowej świątyni. Istniejące cerkwie nie mogły już sprostać potrzebom powiększającej się liczby parafian. Nadchodził również oczekiwany i naturalny wyż demograficzny lat 80-ch. Hierarchowie prawosławni od początku lat 70-ch starali się o pozwolenie na budowę nowej świątyni ale kolejne prośby były regularnie odrzucane. Ostatecznie po piątej odmowie (maj 1980), nowy wówczas biskup białostocko-gdański – Sawa zażądał od władz wyznaczenia miejsca na nową cerkiew. W przeciwnym razie miałby się upomnieć o  działkę po rozebranym w międzywojniu Soborze Zmartwychwstania. Sytuacja była o tyle trudna, że na owej parceli stał już od dawna gmach Komendy Wojewódzkiej Milicji. W tej sytuacji władze wyraziły zgodę na wybudowanie nowej cerkwi w innym miejscu. Błyskawicznie określono potencjalne lokalizacje a już w grudniu 1981 roku zakupiono działkę przy ul. Antoniuk Fabryczny. 16 czerwca 1982 roku erygowano parafię, która miała objąć osiedla Dziesięciny, Antoniuk, Białostoczek, Sady Antoniukowskie, Marczuk, Słoneczny Stok, Przyjaźń i Wysoki Stoczek. Biorąc pod uwagę ilość wiernych zamieszkujących te ogromne osiedla, uzasadnione były plany wybudowania adekwatnie dużej świątyni.

Cerkiew św. Ducha – ciekawostki, liczby, daty

• Do historii parafii przeszło zdobycie 50 tysięcy cegieł i niestrudzona ofiarność parafian, którzy licznie stawiali się do wszelkiego rodzaju, nawet najcięższych prac budowlanych. Przez lata do pomocy przychodziły całe rodziny. Czego jak czego, ale ludzi w parafii nie brakowało, w końcu to na ich potrzeby budowano ogromną świątynię.
• Jeszcze podczas budowy świątynia była trzykrotnie podpalana zaś okoliczni mieszkańcy wystosowali skargę, w której wyrazili swoje obawy o zamieszanie i hałas jakie będzie w przyszłości powodować cerkiew.
• Autorem projektu świątyni i jej otoczenia jest białostocki architekt – Jan Kabac.

• Symbolika budowli odnosi się do wezwania cerkwi. Ściany i kopuły mają kształt języków ognia w postaci których Duch Święty zstąpił na apostołów. Pięć kopuł to odwołanie do Jezusa i czterech ewangelistów.
• Nawa zbudowana na planie oktagonu ma 800 m² zaś ogólna powierzchnia użytkowa to 2250 m². Świątynia może pomieścić 2,5 tysiąca wiernych.
• Wysokość budowli – 50 m, wysokość kopuły głównej – 23 m, krzyż na kopule waży ok. 800 kg i mierzy 7,5 metra.

• W podziemiach cerkwi od lat funkcjonuje stolarnia – zapewnia obsługę prac stolarskich i remontowych na terenie parafii.
• Świątynia składa się z dwóch cerkwi: dolnej – służącej wiernym od 1988 roku i głównej, konsekrowanej 16 maja 1999 roku.
• Świątynia dolna pw. Ikony Matki Bożej Nieoczekiwanej Radości przeznaczona jest do nabożeństw w dni powszednie. To tutaj od 2005 roku odprawia się św. Liturgię w języku polskim.
• Prace nad ikonostasem w cerkwi głównej trwały 10 lat. Przy rzeźbieniach pracowało ośmiu artystów z Mińska i Poczajowa. Ikonostas koresponduje z kształtem kopuł i zawiera 260 ikon.

• W 2000 roku cerkiew główna wzbogaciła się o unikalny na skalę światową żyrandol czyli panikadiło. Jego średnica to 6 metrów zaś waga… 1200 kg. Został skonstruowany w Mińsku, kształtem zbliżony do korony, 24 liny na których wisi symbolizują zstępującego Ducha Świętego.
• Freski zdobiące ściany świątyni wykonała grupa ikonografów z Doniecka.
• Na terenie cerkiewnym znajduje się m.in. pomnik prawosławnych mieszkańców Białostocczyzny zabitych i zaginionych w latach 1939-1956 oraz monumentalna rzeźba świętego archanioła Michała.
• Dzwonnica cerkiewna jest trzecią co do wysokości budowlą w Białymstoku – mierzy 70 m. Pokrywa ją mozaika wykonana w Doniecku, o powierzchni 60 m².
• Na dzwonnicy umieszczono 10 dzwonów – najcięższy waży 800 kg, najlżejszy 18 kg.
• Cerkiew św. Ducha w Białymstoku odwiedzili najważniejsi hierarchowie prawosławni m.in. patriarcha konstantynopolitański, aleksandryjski, serbski, albański, rumuński a także metropolita Waszyngtonu, Ameryki Północnej i Kanady.
• Przy cerkwi funkcjonują 4 chóry oraz…boisko sportowe.

Zwiedzanie cerkwi jest możliwe po wcześniejszym ustaleniu szczegółów – warto wejść na stronę parafii i zadzwonić. 

Tekst powstał w oparciu o artykuł autorstwa ks.prot. Jana Kojło „Historia parafii Świętego Ducha w Białymstoku”, który ukazał się w Kalendarzu Prawosławnym 2017, wydanym przez Warszawska Metropolię Prawosławną.

Cerkiew św. Ducha w Białymstoku. Autorzy zdjęć do artykułu 

Serdecznie dziękuję za bezinteresowne udostępnienie pięknych zdjęć ilustrujących ten artykuł. Autorów fotografii znam dzięki Facbookowi – wielokrotnie udostępniałam i codziennie podziwiam ich zdjęcia. Zapraszam do śledzenia poczynań nowych partnerów bloga – ich fotografie, zaręczam zrobią na Was wrażenie.

• zdjęcie główne dzięki uprzejmości pana Grzegorza Sułkowskiego. Gorąco zachęcam do obejrzenia innych niesamowitych fotografii pana Grzegorza na jego profilu na Facebooku oraz na stronie internetowej FLICKR
• zdjęcia cerkwi o różnej porze dnia i roku dzięki uprzejmości pani Jolanty Tureckiej. Pani Jolanta choć robi zdjęcia amatorsko, ma rzadki dar wychwytywania piękna trwającego zaledwie chwilę. Swoje prace pokazuje na Facebooku oraz w grupie Magia Podlasia
• zdjęcia wnętrza i otoczenia cerkwi udostępnił pan Józef Gudel. Pan Józef amatorsko fotografuje Podlasie i Białystok a zdjęcia, nierzadko z cennym komentarzem publikuje w grupie Magia Podlasia oraz na swojej stronie Białystok Welcome.

Dziękuję!