Pustelnia prawosławna w Odrynkach czyli skit. Chcesz odwiedzić? Poznaj historię i zasady

Pustelnia prawosławna w Odrynkach czyli skit pojawił się na naszym blogu w 2017 roku – TUTAJ. Wtedy to partner bloga – Mariusz Kalinowski, ciepło opisał swoją wizytę i spotkanie z założycielem pustelni o. Gabrielem. Choć minęło zaledwie kilka lat to bardzo dużo się zmieniło na wysepce w Odrynkach. Wielu z Was pyta o to miejsce bowiem ostatnio zyskało ono ogólnopolski rozgłos. W plebiscycie National Geographic Polska skit został wybrany jednym z Cudów Polski 2024 roku. Zanim się wybierzecie do tego wyjątkowego zakątka Podlasia zapoznajcie się z jego historią i zasadami jakie w nim obowiązują.

Słowo „skit” pochodzi z języka greckiego – σκήτη (skḗtē), które odnosiło się do pustelni mnichów na pustyni. Nazwa wywodzi się od Sketis (Scetis), jednego z najstarszych centrów monastycyzmu w Egipcie, założonego w IV wieku przez św. Makarego Wielkiego.

W marcu 2019 roku wraz Maćkiem Miłaszewskim z Dron Zone, zrobiliśmy krótki filmik o skicie, także z góry, obejrzyjcie:

Pustelnia prawosławna w Odrynkach – dlaczego ulokowaną ją właśnie tutaj?

W 2005 roku p. Olga Pietruczuk-Zajkowska przekazała zakupioną ziemię nieopodal uroczyska „Kudak” w Odrynkach na potrzeby tworzenia ośrodka monastycznego. Działkę, jako wyraz wdzięczności za pomoc, otrzymał ówczesny przełożony Klasztoru prawosławnego w Supraślu – archimandryta o. Gabriel (Giba). Wybór lokalizacji parceli nie był przypadkowy. Czy Ojciec Gabriel pragnął wskrzesić pamięć o tajemniczym i niemal kompletnie zapomnianym monasterze Wniebowstąpienia Pańskiego, który onegdaj funkcjonował na terenie Puszczy Narewskiej? Bardzo długo zajęło mi zrozumienie kontrowersji wokół tego miejsca. Oto od wczesnych lat 90′ XX wieku dwaj białostoccy historycy: prof. A. Mironowicz i prof. J. Maroszek toczyli ze sobą ostry spór na temat owego mało znanego klasztoru. Począwszy od wezwania (Wniebowstąpienia czy Przemienienia?) przez lokalizację (w dobrach miasta Narew czy dobrach Chodkiewiczów?), kolatorów (Massalscy czy Chodkiewicze?) czas istnienia i zakończenia funkcjonowania (czy dotrwał do XIX wieku?) …nic nie jest oczywiste i pewne. Co do jednego tylko prowadzący spór się zgodzili: taki monaster z pewnością istniał. Jeżeli chcecie prześledzić początek sporu to zacznijcie od zalinkowanych artykułów z roku 1990 i 1991. Tymczasem po latach dysput ustalono następującą wersję.

Co wiemy o początkach kultu Antoniego Pieczerskiego, monasterze i pustelni?

• w okolicach dzisiejszej wsi Odrynki i miasta Narew funkcjonowała przeprawa przez rzekę Narew. Zbiegały się tutaj stare trakty komunikacyjne z Suraża, Bielska, Drohiczyna, Brześcia, Kamieńca i Grodna. W 1518 roku przeprawiał się tędy Książę Iwan Wiśniowiecki. W 1900 roku zapisano w kronikach cerkiewnych następującą, powtarzaną legendę:

„Kniaź Wiśniowiecki w drodze do Wilna przeprawiał się promem przez rzekę Narew. W szałasie przewoźnika zauważył płomyczek. Światło paliło się za dnia więc zaciekawiony zapytał przewoźnika. Z odpowiedzi dowiedział się, że to pali sie „łampada” przed ikoną Antoniego Pieczerskiego. Wiśniowiecki zaproponował przewoźnikowi wybudowanie kaplicy i umieszczenie tam ikony. Na ten cel ofiarował 30 czerwońców, przy czym zastrzegł, że pozostałe wydatki związane z budową pokryje osobiście. Po upływie czasu kniaż powracał (…). W miejscu dawnego spotkaia napotkał zrąb nie małej kaplicy, lecz porządnej świątyni. Pomny swej obietnicy wziął na siebie wszystkie koszta (…).” (Sosna Grzegorz. Troc-Sosna Antonina, Święte miejsca i cudowne ikony. Prawosławne sanktuaria na Białostocczyźnie, Białystok, 2006)

• Fundatorami Monasteru Wniebowstąpienia była rodzina Massalskich. Nie był to klasztor szczególnie znaczący, odgrywał natomiast ważną funkcję w życiu religijnym okolicznych mieszkańców. Do dzisiaj nad  Olszanką, dopływem Narwi, spotykamy uroczyska nazywane Monasterem i Krynoczką.
• Niewątpliwie monaster został założony przez mnichów z Supraśla, gdzie ze względu na kontakty z Ławrą Kijowsko-Pieczerską żywy był kult św. Antoniego Pieczerskiego. Monaster założono na obszarze, gdzie możliwe było prowadzenia życia zakonnego o charakterze pustelniczym tj. wśród leśnych ostępów.
• Monaster ulokowano na granicy gruntów Miasta Narew, na styku Puszczy Błudowskiej z Puszczą Narewską. Choć w dokumencie lokacyjnym przypisano klasztor do miasta Narew to formalnie nie znajdował się on na gruntach miejskich – z tego to powodu nie posiadamy o nim informacji z lustracji i inwentarzy królewszczyzn!

• Kiedy dokładnie powstał Monaster Wniebowzięcia? Mógł być założony na gruncie pustelni istniejącej jeszcze w czasach Aleksandra Chodkiewicza, mógł powstać po 1603 roku kiedy to grupa mnichów przeciwstawiających się postanowieniom Unii Brzeskiej opuściła Ławrę Supraską.
• Z licznych źródeł wiemy, że monaster funkcjonował w XVII wieku, mnisi puszczańscy, jako dyzunici wzbudzali niepokój wsród duchowieństwa unickiego.
• Prawdopodobnie kres istnienia klasztoru nastąpił podczas Potopu Szwedzkiego choć formalnie Monaster Wozniesiński jeszcze w 1786 roku wchodził w skład archimandrii wileńskiej i podlegał jurysdykcji Monasteru św. Ducha w Wilnie.
• Tradycja życia monastycznego w tej okolicy żyła aż do I wojny światowej. Na terenie dawnego monasteru do 1916 r. żył mnich pustelnik Trofim Adamowicz Dubko.

Pustelnia prawosławna w Odrynkach w XXI wieku

Dawny monaster Wniebowstąpienia oraz ostatnia pustelnia zlokalizowane były w pobliżu cerkwi Jana Złotoustego w Odrynkach. Świadczą o tym ukształtowanie terenu jak i archeologiczne resztki zabudowań. Ojciec Gabriel w 2005 roku wybrał miejsce na nową pustelnię znacznie bliżej rzeki i prawdopodobnego miejsca przeprawy Księcia Wiśniowieckiego w 1518 roku. Kim był o. Gabriel? Dlaczego zdecydował się na życie w pojedynkę, gdzieś hen daleko na bagnach?

Ojciec Gabriel (1962-2018)

Miałam okazję osobiście poznać Archimandrytę Gabriela. Był to doskonały organizator, człowiek o niezaprzeczalnej charyzmie i ugruntowanych ortodoksyjnych poglądach. Miał też prostolinijne podejście do człowieka co powodowało natychmiastowe skrócenie dystansu. Ojciec Gabriel kochał ludzi a przy tym mówił jak jest, nie owijał w bawełnę. Wciąż pobrzmiewa mi w uszach jego reprymenda, że z turystami do skitu trzeba iść kładką, podjazd pod bramę jest dla ludzi schorowanych, tych którzy nie są w stanie pokonać 800-u metrów o własnych nogach. Tak robię do dziś o. Gabrielu! Kładkę przechodziłam już dziesiątki razy o każdej porze roku, o czym świadczą choćby te zdjęcia:

Ojciec Gabriel pochodził z Wierzchlesia na Sokólszczyźnie (woj. podlaskie). W swojej rodzinnej wsi od wczesnego dzieciństwa pomagał miejscowej, doświadczonej zielarce. Przy niej przez lata poznawał tajniki ziołolecznictwa, które następnie z pasją pogłębiał podczas rozmów z lekarzami, czy studiując fachową literaturę. W życiu świeckim nazywał się Jerzy Giba ale w 1986 roku, po odbyciu służby wojskowej wszedł na ścieżkę mniszą, zmieniając imię na cześć Archanioła Gabriela. W 1989 roku przyjął święcenia kapłańskie, 10 lat póżniej ukończył ChAT (Chrześcijańska Akademia Teologiczna w Warszawie) i wówczas otrzymał tytuł archimandryty (w kościele katolickim odpowiednik opata), w 2007 roku doktoryzował się. Od samego początku swojej drogi duchowej o. Gabriel związany był z męskim monasterem prawosławnym w Supraślu (monaster – klasztor). Był jego zwierzchnikiem a także proboszczem lokalnej parafii. Równolegle rozwijał swoją wiedzę i udzielał porad ziołoleczniczych: najpierw w Supraślu, później w Krzywcu i wreszcie u siebie w skicie. Wieści o skuteczności ziół o. Gabriela z Podlasia rozchodziły się wśród chorych w całym kraju. Przybywali coraz liczniej po pomoc i wsparcie duchowe…

---

Na blogu znajdziecie wyczerpujący artykuł o dziejach monasteru supraskiego – TUTAJ

Pustelnia prawosławna w Odrynkach – jak powstała?

Przełomowym momentem w życiu archimandryty był rok 2008, kiedy to nie przyjął nominacji na biskupa pomocniczego ówczesnej diecezji przemysko-nowosądeckiej. Wydawać by się mogło, że to kolejny awans ale jak się szybko okazało nie dla o. Gabriela. Nie jest to częsty przypadek w cerkwi prawosławnej aby duchowny odrzucił decyzję soboru biskupów. Czy zaistniał konflikt pomiędzy arcybiskupem Sawą a archimandrytą monasteru supraskiego? Nawet jeżeli, to nie na długo. W jednym z czasopism tak oto opisano sytuację:

Poszło o to, że metropolita chciał go widzieć w roli biskupa po zmarłym ordynariuszu ówczesnej diecezji przemysko-nowosądeckiej Adamie, a on, będąc wówczas przełożonym monasteru w Supraślu, nie chciał porzucić zakonnych braci i wielu świeckich przyjaciół, również tych swoich ziół i sklepiku (…). A poza tym, za przeproszeniem, była to rogata dusza, która wszystko wie najlepiej i żaden tam władyka, nawet ten najważniejszy, mu nie podskoczy. Skończyło się tak jak się skończyć musiało. Powołano następcę do Supraśla, a o. Gabriel z gromadką najbardziej oddanych wiernych, na rozlewisku w Odrynkach w gminie Narew, zbudował sobie skit, czyli prawosławną pustelnię. Przełożony ze swoim podwładnym jakiś czas nie rozmawiali, ale ciągnące do Odrynek tłumy zmieniły rychło stosunek metropolity do Gabriela. Zamiast więc suspensy, krnąbrny mnich i jego posiadłość z czasem zostali uznani oficjalnie za ważną część Kościoła prawosławnego w Polsce. (cytat z artykułu w Czasopisie)

Uroczyste wyświęcenie Skitu odbyło się 15 września 2009 roku. Boskiej Liturgii przewodniczył Metropolita Sawa, który określił powstanie pustelni „cudem XXI wieku”.

Budowa skitu

Początki nowej, pustelniczej drogi o. Gabriela nie były łatwe. Osiadł na narwiańskich bagnach a jego domem stał się tzw. barakowóz czyli przyczepa, którą z czasem ładnie oszalowano. Pierwotnie bez prądu i z utrudnioną komunikacją – mógł zawsze liczyć na okoliczną ludność, swoich przyjaciół oraz wiernych. Wszystko co wybudowano na uroczysku Kudak powstało z pracy rąk i datków wiernych. Ludzie z okolic ofiarnie pracowali przy kolejnych przedsięwzięciach, panie pomagały w gotowaniu a i dookoła znać kobiecą rękę – oko cieszą wypielęgnowane rabatki i nasadzenia.

• W pierwszej kolejności powstały kładka łącząca Odrynki ze skitem oraz pierwsza cerkiew: pod wezwaniem patronów skitu, Antoniego i Teodozjusza Pieczerskich.
• Wkrótce wybudowano dodatkowy „domek” gdzie podczas wizyt na skicie mogli odpocząć czy przebrać się inni duchowni.

• Bardzo szybko okazało się, że cerkiewka nie sprosta rosnącej frekwencji podczas niedzielnych liturgii. Dodatkowo rosła liczba wiernych przybywających po porady ziołolecznicze… A trzeba Wam wiedzieć, że o.Gabriel miał żelazną zasadę – ze skitu nikt nie mógł wyjść bez poczęstunku a w niedzielę – bez obiadu. Zawsze mogliśmy się napić bagiennej herbatki ziołowej a jak nie było zupy to czekały na nas sucharki lub ciasteczka. Tak oto powstała pilna potrzeba wybudowania cerkwi refektarzowej (trapiezna) w której po modlitwach wszyscy wspólnie spożywali posiłek. Otrzymała wezwanie Opieki Matki Bożej (Pokrow).
• Równolegle powstawały kapliczki (czasownie), pasieka, budynki magazynowo-gospodarcze, ogrodzenia, bramy…
• Wreszcie specjalnie na potrzeby dużej ilości wiernych, którzy przybywają na święto skitu (15 września), wybudowana została wiata z ołtarzem polowym.

„Byłem z Wami, jestem i zawsze będę”

Ojciec Gabriel odszedł 22 listopada 2018 roku. Chorował ale nie dawał tego po sobie poznać. Najbliżsi zapewne wiedzieli lecz dla reszty społeczności był to ogromny szok. Pogrzeb przyciągnął duchownych i wiernych z całego regionu. Twórca skitu spoczął w miejscu, które sam zbudował. Na jego grobie wyryto napis: „Byłem z Wami, jestem i zawsze będę” wierni pamiętają, przynoszą świeże kwiaty, palą świeczki. Życie toczy się dalej a dzieło o. Gabriela jest godnie kontynuowane. Jednak nikt i nic nie zastąpi konkretnego człowieka z jego jedyną na świecie charyzmą i duchowością.

Serdecznie polecam obejrzenie, wielokrotnie nagradzanego filmu Jerzego Kaliny o ojcu Gabrielu pt. Archimandryta:

Pustelnia prawosławna w Odrynkach po śmierci o. Gabriela

Po śmierci o. Gabriela przez krótki czas pieczę nad skitem sprawowały siostry zakonne ze Zwierek (o. Gabriel był ich spowiednikiem). Wkrótce przybyło do Odrynek trzech mnichów – przełożonym jest ks. ihumen Sofroniusz (Wilenta). Pustelnia jest nijako „oddziałem” monasteru supraskiego. Ojcowie przede wszystkim kontynuują dzieło duchowe o. Gabriela – co zrozumiałe, nie usiłują go kopiować na innych płaszczyznach. Nie prowadzą samodzielnie pasieki i nie przygotowują chorym celowanych mieszanek ziołowych ale zarówno miód bagienny jak i mieszanki przygotowane na bazie spisanych receptur o. Gabriela można w skicie zakupić. Skit jest miejscem otwartym i gościnnym, licznie odwiedzają go wierni i turyści – trzeba jednak zapoznać się z zasadami jakie panują w pustelni.

Pustelnia prawosławna w Odrynkach. Zasady zwiedzania, nabożeństwa

• wchodząc na teren skitu zadbaj o swój skromny strój, dotyczy to zarówno kobiet jak i mężczyzn (zakryte nogi i ramiona),
• nie wprowadzamy zwierząt, rowery zostawiamy na stojakach przed bramą,
• zdjęcia robimy wyłącznie za zgodą przełożonego, dotyczy też dronów,
• nie hałasujemy – wyłączamy telefony komórkowe,
• skit zwiedzamy w godzinach 9:00 – 17:00 (okres zimowy) lub 9:00 – 20:00 (lato)
• Nabożeństwa odprawiane są w dni powszednie o 6:00 oraz o 17:00 w okresie zimowym i o 18:00 w okresie letnim. Sobota – liturgia o 9:00, niedziela – liturgia – 10:00.
• Bieżące informacje znajdziecie na stronie skitu TUTAJ.

Krótki przewodnik po skicie:

• Dojazd do pustelni. Dojeżdżamy do wsi Odrynki, samochody osobowe teoretycznie mają wjazd na polną drogę (ze studnią) – pamiętać należy, że jesienią i wiosną może ona być podmokła lub wręcz zalana wodą.
• Autokary wjeżdżają na parking na obrzeżach wsi – do skitu idziemy kładką o długości 800 metrów.

• Do cerkwi na terenie skitu wchodzimy wyłącznie z duchownym.

1. Cerkiew pw. Antoniego i Teodozjusza Kijowsko-Pieczerskich. Wybudowana z bali przez specjalistów z Podkarpacia. Nieogrzewana. W jej wnętrzu m.in, 2 ikony z Góry Athos. Pięknie rzeźbiony ikonostas.

2. Cerkiew refektarzowa pw. Opieki Matki Bożej. To tutaj zakupicie świeczki, miody i mieszanki ziołowe. We wnętrzu tej cerkwi miał miejsce pożar – w ikonostasie, choć został odrestaurowany, w jego górnych częściach widać smoliste ślady. Na ścianach ikony wykonane w Studium Ikonograficznym w Bielsku Podlaskim.

3. Dom Ojca Gabriela w którym spędził ostatnie lata życia. W istocie oszalowana przyczepa.

4. Dodatkowy budynek, dziś korzystają z niego ojcowie mieszkający w skicie.

5. Wiata na większe uroczystości np. Święto skitu 15 września.

6. Dzwon ufundowany przez Metropolitę Sawę.

Galeria. Cztery pory roku w skicie