Dwuosnowowa tkanina eksportowa. Podlaskie tkactwo tradycyjne docenione w … Japonii

Z podlaskiego lamusa na salony w Japonii

Powiedzonko „cudze chwalicie swego nie znacie” wybitnie pasuje do bohaterki dzisiejszego tekstu, którą jest… unikalna i przepiękna w swej prostocie – tkanina dwuosnowowa.  Na dobrą sprawę, po dokładnym sprawdzeniu babcinych skrzyń natkniemy się na wyroby podwójnej osnowy w każdym podlaskim domu. Dawniej podstawowy element posagu, kapa na łóżko w pokoju gościnnym czy dobry prezent – w latach 80. XX wieku stała się „obciachem” i reliktem. Innymi słowy trafiła na niesławną półkę z napisem: lamus. Moda przychodzi i odchodzi, ale prawdziwy kunszt wcześniej czy później staje się klasyką. Tak też się dzieje w przypadku podlaskiego tkactwa. Całe szczęście, że ponowne odkrycie dwuosnowowej ma miejsce własnie teraz! To ostatni moment. Umiejętność tkania, dawniej powszechna na całym obszarze północno – wschodniej Polski przetrwała już tylko w Janowie i kilku okolicznych miejscowościach.

Tkanina dwuosnowowa – historia

Początki janowskiego tkactwa etnografowie szacują na połowę XIX wieku. Najprawdopodobniej wówczas pojawili się tutaj tkacze mazurscy od których lokalne gospodynie uczyły się skomplikowanej techniki i pierwszych wzorów (np. motyw gwiazdy, rombu, palmety, listka czy korowodu weselnego). Te rzadkie umiejętności były przekazywane następnym pokoleniom. W II połowie XX wieku w Janowie i okolicach ponad 40 kobiet zajmowało się tkactwem… Dziś szacuje się ilość czynnych pracowni na 6, w całym regionie jest ich zaledwie 12.

Jak to się robi czyli dwuosnowowa od środka

Tkaniny janowskie wykonywane są z naturalnej przędzy wełnianej, unikatową techniką, na drewnianych ręcznych warsztatach. Aby powstał kilim należy użyć dwóch wątków w dwóch kontrastowych kolorach oraz podwójnej, również kontrastowej osnowy. W ten sposób na krośnie powstają dwie tkaniny o splocie płóciennym połączone ze sobą wzorem i bordiurą. W procesie tkania wzór wybiera się za pomocą cienkiej listewki zwanej „prątkiem”. Choć z pozoru kanciasty wzór zachwyca prostotą, to jednak wykonanie go (jak widać na zdjęciach) wymaga ekstremalnej precyzji i skupienia.

Impuls z Japonii

13 czerwca 2016 roku na stronach Radia Białystok pojawił się krótki, ale jakże zaskakujący dla mieszkańców regionu materiał:

Podlaska tkanina dwuosnowowa zachwyciła Japończyków. Interesują się nie tylko makatkami czy dywanami, kupują też poduszki, torebki czy kosmetyczki. Tkaczki z Janowa do kraju kwitnącej wiśni sprzedały już blisko 2 tysiące tkanin. Wszystko dzięki współpracy z Izumi Fujita, która organizuje w ośmiu japońskich miastach ich wystawy i prowadzi internetowy sklep z polskim rękodziełem. Cieszymy się z tej współpracy. Po latach kryzysu, rękodzieło powoli wraca do łask – mówi etnograf Wojciech Kowalczuk z Muzeum Podlaskiego.

Izumi Fujita jest z wykształcenia antropologiem, studiowała etnografię w Tokio i Anglii. Od 2008 roku mieszka w Polsce. Fujita organizuje wystawy sztuki ludowej w Japonii a jej prawdziwą fascynacją są dywany dwuosnowowe produkowane przez polskie tkaczki z Janowa. W 2010 roku Izumi uczestniczyła w Festiwalu Sztuki Ludowej w Kazimierzu Dolnym nad Wisłą, gdzie poznała panią Teresę Pryzmont – tkaczkę z Wasilówki. Kupiła wtedy kilka tkanin autorstwa innych jeszcze, janowskich tkaczek. Te małe dzieła sztuki od razu znalazły nabywców w Tokio, Kioto i Sapporo. Japończycy, którzy uwielbiają sztukę ludową od razu poznali się na wyjątkowości tych prac.

W 2018 roku w wywiadzie Izumi dla portalu Rzeczy Piękne czytamy:

Czy to prawda, że ponad 60 % rękodzieła z Janowa trafia właśnie do Japonii?

IF: Powiem nawet, że znacznie więcej. Japończycy posiadają więcej polskich tkanin niż sami Polacy – taka jest prawda!

Szlak „Kraina wątku i osnowy”

Wiosną 2017 roku Wojewódzki Ośrodek Animacji Kultury w Białymstoku przystąpił do realizacji wyjątkowego projektu. „Kraina Wątku i Osnowy” to nie tylko szlak turystyczny – to szerokie przedsięwzięcie, które ma uchronić tradycyjne rękodzieło przed zapomnieniem. Ożywienie i popularyzacja tkactwa wśród ludzi młodych jest nie lada zadaniem. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu tkanie było zajęciem powszechnym. Gospodynie tworzyły na własne potrzeby, a te zdolniejsze na potrzeby mieszkańców okolicznych wsi i miast. Obecnie jest to bardzo rzadka umiejętność! Na stronie Dwuosnowowa.pl czytamy:

Kraina wątku i osnowy powstała na terenie dwóch gmin: Janowa i Korycina. Miejscowości te zostały wybrane nieprzypadkowo – mieszka tu i tworzy większość podlaskich tkaczek. W województwie podlaskim aktywnych tkaczek jest zaledwie dwanaście. Są to w większości osoby w podeszłym wieku. To ostatni moment na wykorzystanie ich wiedzy, umiejętności i pasji oraz przekazanie tego bogactwa innym. Zależało nam na tym, aby aby młodzież uznała swoje tradycje – dawne wzory i rzemiosło – modne i atrakcyjne, aby chciała uczyć się tkactwa. Duma z tradycji, świadomość wartości starych rzemiosł i dawnych wzorów to dziś duże wyzwanie (…)

Dwuosnowowa w praktyce

Jeżeli zainteresowała was dwuosnowowa to serdecznie zapraszamy na Podlasie! Wędrówkę po pracowaniach tkackich warto zacząć od Izby Tkactwa w Janowie. To własnie tam obejrzycie wystawę około 50-u dywanów i makat oraz sprawdzicie jak wyglądają i działają stuletnie krosna. Można też … spróbować własnych sił! Przekonajcie się sami jak trudna i pracochłonna technika była onegdaj powszechna na Podlasiu…

Izba Tkactwa Dwuosnowowego w Janowie na ul. Białostockiej 14 A

zaprasza wszystkich chętnych do zwiedzania w dniach:

Wtorki w godz.. 8-16
Czwartki w godz. 8-16
Soboty w godz. 8-14
Grupy zorganizowane proszone są o wcześniejszy kontakt : tel. 857 216 043 ,
e-mail: goksit.janow@gmail.com 

A to ciekawe!

• Wiosną 2018 roku pani Danuta Radulska z Wasilówki otrzymała Nagrodę im. Oskara Kolberga, która jest najważniejszą w Polsce nagrodą  za dokonania twórcze, artystyczne, naukowe oraz działalność w tradycyjnej kulturze regionalnej. Przyznawana od 1974 r., honoruje całokształt działalności i wyróżnia wybitne osiągnięcia w dziedzinie kultury ludowej. (Więcej informacji: TUTAJ) To już ósma tkaczka z Janowa uhonorowana tą prestiżową nagrodą!
• W ramach festiwalu „Folk on the street” w Białymstoku powstał największy folkowy mural w Polsce, który mierzy… 36 na 10 metrów.  Pierwowzór muralu to tkanina dwuosnowowa pt. „Pieczenie chleba”, której autorką jest pani Lucyna Kędzierska, tkaczka z Wasilkowa.

Dwuosnowowa – podziękowania

Wszystkie zdjęcia tkaczek, tkanin, a także procesu twórczego dwuosnowowej wykonał Krzysztof Kadziewicz – przyjaciel i partner bloga, prawdziwy pasjonat fotografii. Serdecznie Ci dziękuję Krzyśku za piękne fotografie i inspirację. Inne zdjęcia Krzysztofa znajdziecie na naszym blogu we wpisach o Tykocinie, zegarze na Bramie Płacowej i Puszczy Knyszyńskiej. Zajrzyjcie też koniecznie na stronę www.kadziewicz.eu .