Marszałek Józef Piłsudski w Białymstoku. Pierwszy Honorowy Obywatel

Józef Piłsudski w Białymstoku nie bywał zbyt często ale białostoczanie byli do Naczelnika niezwykle przywiązani. Pierwszym powojennym pomnikiem Piłsudskiego wykonanym w granicach III Rzeczpospolitej był pomnik odsłonięty 11 listopada 1991 roku właśnie w Białymstoku. W tym roku mija 150 rocznica urodzin Ziuka a 21 sierpnia 1921 roku czyli dokładnie 96 lat temu, miała miejsce niezwykła wizyta Piłsudskiego w naszym mieście. Tego dnia na ręce zacnego gościa uroczyście złożono akt honorowego obywatelstwa. Marszałek stał się pierwszym, honorowym obywatelem a cały, starannie przygotowany dzień trwale zapisał się na kartach historii Białegostoku. Zachowała się ciekawa dokumentacja fotograficzna a w 1990 roku prof. Adam Dobroński bazując na artykułach z przedwojennych gazet szczegółowo odtworzył przebieg całej wizyty.

Józef Piłsudski w Białymstoku

Józef Piłsudski bywał w Białymstoku jeszcze w czasach konspiracji (po 1892 roku). Używał wówczas kilku pseudonimów m.in. Wiktor, Ziuk, Mieczysław. Bez reszty oddany „partyjnej robocie” czyli organizacji komórek PPS, osobiście spotykał się z białostockimi działaczami. Kilkakrotnie przyjmowali go państwo Ruszczewscy – najpierw przy ul. Kościelnej a następnie przy ul. Ogrodowej róg Sienkiewicza. Kilka razy nocował u Godyńskich na ul. Starobojarskiej 9 gdzie zajmował pokój na poddaszu. W 1905 roku, w trakcie przygotowywania napadu na pociąg pod Łapami przy ul. Wiktorii 6 w Białymstoku odbyło się tajne zebranie w którym a jakże, brał udział towarzysz Wiktor.

Kolejna wizyta Piłsudskiego w Białymstoku miała miejsce już w niepodległej Polsce. 1 czerwca 1919 roku na dworcu kolejowym kłębił się tłum. Naczelnik państwa zmierzał do właśnie odzyskanego Grodna (27 maja) – pociąg zatrzymał się w Białymstoku o godzinie 12:15. Odbyła się krótka uroczystość z przedstawicielami władzy i wszystkich wyznań. Nieco dłużej naczelnik zabawił w Białymstoku 20 września 1919 roku – wracając z Mińska wstąpił na obiad i spotkanie w hotelu Ritz. W czasie wojny polsko-bolszewickiej od 21 września do 11 października 1920 kwatera główna Marszałka znajdowała się na dworcu kolejowym w Białymstoku.

Honorowy Obywatel

Do sławetnej wizyty Marszałka w czerwcu 1921 roku przygotowywano się bardzo skrupulatnie. Powstał specjalny Komitet Powitania Naczelnika Państwa, wydano pamiątkowy album “Białystok ilustrowany” wybudowano bramy, trybuny, przygotowano flagi, portrety, napisy i przemówienia. Program dnia był starannie zaplanowany godzina po godzinie. Co prawda na samym początku doszło do małego blamażu. O 2:00 nad ranem rozemocjonowana, białostocka delegacja na czele z prezydentem miasta wyruszyła na powitanie gościa do Wołkowyska. Pociąg miał wjeżdżać przy gromkim wtórze orkiestry – i o ile udało się temu zaradzić – Piłsudski wszak spał w najlepsze – o tyle lotnik wykonujący nad pociągiem „ewolucje napowietrzne” głośnym rykiem maszyny, niestety Marszałka obudził. Ostatecznie Naczelnik dotarł do dworca w Białymstoku o godzinie 10:00 gdzie oczekiwali już na niego prezes Rady Miejskiej, wicewojewoda i wiceprezydent. Oddano salut a kompania honorowa zaprezentowała broń. Odegrano hymn po czym Marszałek dokonał przeglądu wojsk. Z samolotu spadła wiązanka kwiatów.

Marszałek Piłsudski w Białymstoku…bramy i oprawa wizyty

Po krótkim przemówieniu honorowy gość wsiadł na powóz zaprzęgnięty w czwórkę koni i przy asyście szwadronu 1 Pułku Ułanów Krechowieckich odjechał w stronę centrum Białegostoku. Prof. Adam Dobroński opisuje:

Pierwsza brama triumfalna stała u zbiegu ulic: Kolejowej, św. Rocha i Lipowej. W roli gospodarzy wystąpiły władze miejskie, a prezydent Szymański podał chleb i sól. (…) Dzieci deklamowały wierszyki, znów nie zabrakło kwiatów. Miasto leżało u stóp Józefa Piłsudskiego. Powóz w towarzystwie ułanów przejechał ul. Lipową, przez Rynek Kościuszki pod kościół farny. Do naczelnika podszedł jako pierwszy poseł ks. dr Stanisław Hałko, przy wejściu na schody oczekiwał gościa ks. dziekan Aleksander Chodyko a przed Farą biskup wileński Jerzy Matulewicz (…) Piłsudski wszedł z biskupem do środka, zmówiono krótką modlitwę. Był to ważny moment wizyty służący oddaleniu pomówień o bezbożnictwo Pierwszego Żołnierza II Rzeczpospolitej. (…) (A. Dobroński „Białostocki dzień w biografii Marszałka” w: Podlasie, Białystok 1990.)

Kolejnym przystankiem orszaku było skrzyżowanie Rynku Kościuszki z ul. Sienkiewicza. W tym miejscu na Marszałka czekała kolejna brama oraz przedstawiciele wszystkich wyznań: pastor Zirkwitz, ks. prawosławny o.Guszkiewicz oraz rabin Gedali Rozenman. Zdjęcie na którym Piłsudski pochyla się przed rabinem a ten wykonuje gest błogosławieństwa obiegło całą Polskę i było szeroko komentowane:

Dalszy ciąg wizyty …

Pojazd z ul Sienkiewicza skręcił na ul. Starobojarską do mieszkania prezydenta Białegostoku a osoby towarzyszące pojechały do Hotelu Ritz. Niespełna godzinę trwała poranna herbatka, za którą tak Naczelnik przepadał. Gawędzono beztrosko w domu i przy stolikach w ogrodzie. (…) Ulicami Sienkiewicza, Warszawską, Pałacową, Kilińskiego kolumna powróciła na Rynek Kościuszki. Przejechano przez trzecia bramę triumfalną zbudowaną przez lotników i gość zajął miejsce w pobliżu Fary – przed obecnym kinem Ton. Odbyła sie msza z poświęceniem sztandaru 42 Pułku Piechoty. (…) Imponująco wypadła defilada frontowych wiarusów, a po nich przemaszerowały odziały BOSO (Białostocka Ochotnicza Straż Ogniowa), Sokoła, harcerze, Związki Zawodowe. Zbliżała się godzina 15:00, na tę porę wyznaczono obiad w ogrodach Pałacu Branickich. Przy stołach zasiadało ponad 2 tysiące oficerów, podoficerów i żołnierzy. Z balkonu pałacowego przygrywała Kapela Włościańska pod batutą S. Namysłowskiego. (…) Po krótkim odpoczynku poobiednim Józef Piłsudski przejechał do koszar 42 pp. przy ul. Traugutta. Obejrzał tam mecz piłki nożnej (…). Dopiero o godzinie 19:00 rozpoczął się punkt kulminacyjny (…). Na obiad galowy przybyli wszyscy liczący się uczestnicy kolejnych zdarzeń mających miejsce 21 sierpnia 1921 roku. Kilku mówców witało, sławiło, składało życzenia. (…) Piłsudski stał się obywatelem honorowym Białegostoku, umieścił podpis w księdze pamiątkowej Rady Miejskiej. Otrzymał także od delegacji miejscowych fabrykantów i przemysłowców 500 tysięcy marek „do dyspozycji”, analogiczną kwotę przekazano miastu. (A. Dobroński „Białostocki dzień w biografii Marszałka” w: Podlasie, Białystok 1990.)

Pożegnanie

Ostatnim punktem tej, z pewnością męczącej wizyty było „zebranie towarzyskie” w sali kolumnowej Pałacu Branickich. Dopiero około północy Marszałek odjechał na dworzec i stąd wyruszył do Warszawy. Świadkowie relacjonowali, że widać było w jego oczach zadowolenie. Była to ostatnia całodniowa wizyta Józefa Piłsudskiego w naszym mieście. Później wielokrotnie przejeżdżał przez Białystok (np. w drodze do Druskiennik gdzie wypoczywał) ale wówczas witano go jedynie na dworcu. Ostatnie, symboliczne pożegnanie miało miejsce 31 maja 1935 roku.

31 maja o godzinie 2:45 przejeżdżał przez miasto pociąg wiozący do Wilna serce J.Piłsudskiego w srebrnej urnie. Tej nocy już od godziny 2:00 przybywały na dworzec delegacje ze sztandarami(…). Pociąg zatrzymał się na stacji na kilka minut. Urna z sercem widoczna była przez otwarte okno. W czasie postoju pociagu wojsko prezentowało broń, sztandary zostały pochylone, a zgromadzone osoby zdjęło nakrycia głów. Delegat Związku Inwalidów złożył na stopniach wagonu wiozącego rodzinę Piłsudskiego i jego serce symboliczny bukiet tulipanów. Po chwili pociąg ruszył w stronę Wilna, gdzie odbyły sie dalsze uroczystości pogrzebowe. (Anna Laszuk, „Uroczystości żałobne w Białymstoku po śmierci Józefa Piłsudskiego” w: Podlasie, Białystok 1990.)