Cerkiew św. Ducha w Białymstoku. Największa cerkiew w Polsce

Symbol wielokulturowego Białegostoku

Cerkiew św. Ducha w Białymstoku to jedna z największych prawosławnych świątyń w Europie, zdecydowanie unikalna pod względem architektonicznym i największa w Polsce. To obok Pałacu Branickich oraz kościoła św. Rocha najbardziej charakterystyczny obiekt miasta.  Cebulaste kopuły, smukła dzwonnica i jedyna w swoim rodzaju fasada, inspirują grafików, fotografów, przyciągają turystów. Choć metrykalnie młodziutka, cerkiew na Antoniuku (od nazwy ulicy na której się znajduje: Antoniuk Fabryczny) urosła do rangi symbolu jeszcze przed ostatecznym zakończeniem prac budowlanych. Powstała ogromnym wysiłkiem parafian i całej społeczności prawosławnej. Biorąc pod uwagę czasy w których była wznoszona, wysiłek ów odnosił się do prozaicznego braku wszystkiego (w tym materiałów budowlanych) w latach 80-ch, po kryzys i bezrobocie lat 90-ch XX wieku.

Cerkiew św. Ducha – właściwie dlaczego taka duża?

Białystok podczas II Wojny Światowej został zdruzgotany. Pozbawiony połowy mieszkańców, niemal doszczętnie bo w blisko 80% zburzony – powoli acz uparcie podnosił się z ruiny. Nowy, komunistyczny system stawiał na przemysł – w mieście powstawały wielkie zakłady pracy, które potrzebowały pracowników. Natura nie znosi próżni – ogromna luka po społeczności żydowskiej musiała się zapełnić. Od połowy lat 60-ch do Białegostoku masowo migruje ludność okolicznych wsi i miasteczek. W poszukiwaniu lżejszego życia, z gwarancją stałej pracy. Najpierw emisariusze rodzin, wynajmujący stancje lub dojeżdżający codziennie do fabryk – po jakimś czasie zabierają rodziny: kupują działki, budują domy lub czekają na wymarzone M-3 w bloku. Pustoszeją podlaskie wioski za to gwarem i wielką płytą wypełniają się kolejne białostockie osiedla. Przenoszą się wszyscy – katolicy i prawosławni, w końcu każdy chce żyć w komfortowym mieszkaniu z bieżącą wodą i ciepłym kaloryferem.

Społeczność prawosławna Białegostoku w latach 70-ch XX wieku pilnie wyczekiwała nowej świątyni. Istniejące cerkwie nie mogły już sprostać potrzebom powiększającej się liczby parafian. Nadchodził również oczekiwany i naturalny wyż demograficzny lat 80-ch. Hierarchowie prawosławni od początku lat 70-ch starali się o pozwolenie na budowę nowej świątyni ale kolejne prośby były regularnie odrzucane. Ostatecznie po piątej odmowie (maj 1980), nowy wówczas biskup białostocko-gdański – Sawa zażądał od władz wyznaczenia miejsca na nową cerkiew. W przeciwnym razie miałby się upomnieć o  działkę po rozebranym w międzywojniu Soborze Zmartwychwstania. Sytuacja była o tyle trudna, że na owej parceli stał już od dawna gmach Komendy Wojewódzkiej Milicji. W tej sytuacji władze wyraziły zgodę na wybudowanie nowej cerkwi w innym miejscu. Błyskawicznie określono potencjalne lokalizacje a już w grudniu 1981 roku zakupiono działkę przy ul. Antoniuk Fabryczny. 16 czerwca 1982 roku erygowano parafię, która miała objąć osiedla Dziesięciny, Antoniuk, Białostoczek, Sady Antoniukowskie, Marczuk, Słoneczny Stok, Przyjaźń i Wysoki Stoczek. Biorąc pod uwagę ilość wiernych zamieszkujących te ogromne osiedla, uzasadnione były plany wybudowania adekwatnie dużej świątyni.

Cerkiew św. Ducha – ciekawostki, liczby, daty

• Do historii parafii przeszło zdobycie 50 tysięcy cegieł i niestrudzona ofiarność parafian, którzy licznie stawiali się do wszelkiego rodzaju, nawet najcięższych prac budowlanych. Przez lata do pomocy przychodziły całe rodziny. Czego jak czego, ale ludzi w parafii nie brakowało, w końcu to na ich potrzeby budowano ogromną świątynię.
• Jeszcze podczas budowy świątynia była trzykrotnie podpalana zaś okoliczni mieszkańcy wystosowali skargę, w której wyrazili swoje obawy o zamieszanie i hałas jakie będzie w przyszłości powodować cerkiew.
• Autorem projektu świątyni i jej otoczenia jest białostocki architekt – Jan Kabac.

• Symbolika budowli odnosi się do wezwania cerkwi. Ściany i kopuły mają kształt języków ognia w postaci których Duch Święty zstąpił na apostołów. Pięć kopuł to odwołanie do Jezusa i czterech ewangelistów.
• Nawa zbudowana na planie oktagonu ma 800 m² zaś ogólna powierzchnia użytkowa to 2250 m². Świątynia może pomieścić 2,5 tysiąca wiernych.
• Wysokość budowli – 50 m, wysokość kopuły głównej – 23 m, krzyż na kopule waży ok. 800 kg i mierzy 7,5 metra.

• W podziemiach cerkwi od lat funkcjonuje stolarnia – zapewnia obsługę prac stolarskich i remontowych na terenie parafii.
• Świątynia składa się z dwóch cerkwi: dolnej – służącej wiernym od 1988 roku i głównej, konsekrowanej 16 maja 1999 roku.
• Świątynia dolna pw. Ikony Matki Bożej Nieoczekiwanej Radości przeznaczona jest do nabożeństw w dni powszednie. To tutaj od 2005 roku odprawia się św. Liturgię w języku polskim.
• Prace nad ikonostasem w cerkwi głównej trwały 10 lat. Przy rzeźbieniach pracowało ośmiu artystów z Mińska i Poczajowa. Ikonostas koresponduje z kształtem kopuł i zawiera 260 ikon.

• W 2000 roku cerkiew główna wzbogaciła się o unikalny na skalę światową żyrandol czyli panikadiło. Jego średnica to 6 metrów zaś waga… 1200 kg. Został skonstruowany w Mińsku, kształtem zbliżony do korony, 24 liny na których wisi symbolizują zstępującego Ducha Świętego.
• Freski zdobiące ściany świątyni wykonała grupa ikonografów z Doniecka.
• Na terenie cerkiewnym znajduje się m.in. pomnik prawosławnych mieszkańców Białostocczyzny zabitych i zaginionych w latach 1939-1956 oraz monumentalna rzeźba świętego archanioła Michała.
• Dzwonnica cerkiewna jest trzecią co do wysokości budowlą w Białymstoku – mierzy 70 m. Pokrywa ją mozaika wykonana w Doniecku, o powierzchni 60 m².
• Na dzwonnicy umieszczono 10 dzwonów – najcięższy waży 800 kg, najlżejszy 18 kg.
• Cerkiew św. Ducha w Białymstoku odwiedzili najważniejsi hierarchowie prawosławni m.in. patriarcha konstantynopolitański, aleksandryjski, serbski, albański, rumuński a także metropolita Waszyngtonu, Ameryki Północnej i Kanady.
• Przy cerkwi funkcjonują 4 chóry oraz…boisko sportowe.

Zwiedzanie cerkwi jest możliwe po wcześniejszym ustaleniu szczegółów – warto wejść na stronę parafii i zadzwonić. 

Tekst powstał w oparciu o artykuł autorstwa ks.prot. Jana Kojło „Historia parafii Świętego Ducha w Białymstoku”, który ukazał się w Kalendarzu Prawosławnym 2017, wydanym przez Warszawska Metropolię Prawosławną.

Cerkiew św. Ducha w Białymstoku. Autorzy zdjęć do artykułu 

Serdecznie dziękuję za bezinteresowne udostępnienie pięknych zdjęć ilustrujących ten artykuł. Autorów fotografii znam dzięki Facbookowi – wielokrotnie udostępniałam i codziennie podziwiam ich zdjęcia. Zapraszam do śledzenia poczynań nowych partnerów bloga – ich fotografie, zaręczam zrobią na Was wrażenie.

• zdjęcie główne dzięki uprzejmości pana Grzegorza Sułkowskiego. Gorąco zachęcam do obejrzenia innych niesamowitych fotografii pana Grzegorza na jego profilu na Facebooku oraz na stronie internetowej FLICKR
• zdjęcia cerkwi o różnej porze dnia i roku dzięki uprzejmości pani Jolanty Tureckiej. Pani Jolanta choć robi zdjęcia amatorsko, ma rzadki dar wychwytywania piękna trwającego zaledwie chwilę. Swoje prace pokazuje na Facebooku oraz w grupie Magia Podlasia
• zdjęcia wnętrza i otoczenia cerkwi udostępnił pan Józef Gudel. Pan Józef amatorsko fotografuje Podlasie i Białystok a zdjęcia, nierzadko z cennym komentarzem publikuje w grupie Magia Podlasia oraz na swojej stronie Białystok Welcome.

Dziękuję!